Վերա Եագուպեան
Աւելի քան տասնամեակ մը պատերազմէ, բռնապետական իշխանութենէ եւ միջազգային միջամտութենէ ետք, Սուրիան նոր փուլ կը մտնէ: Պաշշար Ասատի երկարամեայ վարչակարգը տապալած է, եւ Ահմետ Շարհ` Հայըթ Թահրիր Շամ (HTS) կազմակերպութեան նախկին առաջնորդը, յայտնուած է որպէս նոր նախագահ: Սակայն, կայունութիւն բերելու փոխարէն, այս անցումը աւելի մեծ անորոշութիւն ստեղծած է Լաթաքիոյ եւ Թարթուսի նման ալեւի շրջաններուն մէջ` բախումներու, շրջանային լարուածութիւններու եւ խիստ պառակտուած երկրի մը միացման մարտահրաւէրներու պատճառով:
Ասատի վարչակարգին անկումը
2024-ի դեկտեմբեր 8-ին հաստատուեցաւ, որ Ասատի կառավարութիւնը արդէն փլած է: Թէեւ անոր տապալման ճշգրիտ իրադարձութիւնները յստակ չեն, բայց եւ այնպէս, ներքին իշխանութեան պայքարներու, բանակի դասալքութիւններու, տնտեսական կործանման եւ ժողովրդային ընդվզումներու համադրումը ի վերջոյ աւարտեց անոր իշխանութիւնը:
Ահմետ Շարհ, որ նախապէս արմատական իսլամական խմբաւորումի առաջնորդներէն էր, ընտրուած է նախագահ` հակաասատ ուժերու դաշինքի աջակցութեամբ: Սակայն անցումը բացարձակապէս հարթ չեղաւ: Ասատին հաւատարիմ ուժերը, յատկապէս` ալեւի շրջաններուն մէջ, յարձակումներ իրականացուցած են: Վերջին օրերուն այս շրջաններուն մէջ բռնկած ծանր բախումները հազարաւոր զոհերու պատճառ դարձած են` ցոյց տալով, որ երկրին մէջ խորացած պառակտումները կը շարունակուին: Ասատի հին ապահովական համակարգի մնացորդները տակաւին կը գործեն, եւ երկիրը քաղաքացիական պատերազմի վտանգի առջեւ կը գտնուի:
Շարհի կառավարութեան մարտահրաւէրները
Դամասկոսի նոր ղեկավարութիւնը բազմաթիւ մարտահրաւէրներու դէմ յանդիման կը գտնուի.
– Երկրի միաւորում – Քաղաքացիական պատերազմը Սուրիան խորապէս պառակտած է: Շարհ պէտք է խուսանաւէ իսլամական խմբաւորումներու, աշխարհիկ ուժերու, քիւրտերու եւ Ասատի հին վարչակարգի մնացորդներու միջեւ:
– Կրօնական լարուածութիւններու յաղթահարում – Ալեւիները, որոնք Ասատի հիմնական աջակցութեան աղբիւրն էին, այժմ խոցելի դրութեան մէջ են: Շատեր վրէժխնդրութենէ կը վախնան եւ զէնք վերցուցած են նոր կառավարութեան դէմ:
– Տնտեսական վերականգնում – Պատերազմի, պատժամիջոցներու եւ կաշառակերութեան պատճառներով Սուրիոյ տնտեսութիւնը փլուզման եզրին է: Նոր իշխանութիւնը կարիքը ունի միջազգային աջակցութեան` մարդասիրական աղէտէ խուսափելու համար:
– Օտար միջամտութիւն – Իսրայէլը արդէն օդային հարուածներ հասցուցած է Դամասկոսի մօտ` պահանջելով Սուրիոյ հարաւի ապառազմականացում: Միեւնոյն ժամանակ Իրանը եւ Ռուսիան, որոնք Ասատի հիմնական դաշնակիցներն էին, վերագնահատելու են իրենց դերակատարութիւնը:
Ալեւի շրջաններուն վիճակը
Ասատի անկումը ալեւի շրջաններուն մէջ բռնութեան եւ անորոշութեան ալիք բարձրացուցած է: Բազմաթիւ ալեւիներ լքուած կը զգան եւ վարչակարգի հիմնական յենասիւներէն դառնալէ ետք, այժմ մնացած են առանց յստակ առաջնորդութեան: Տեղեկութիւններ կան, որ տեղական զինեալ խմբաւորումներ, նախկին բարձրաստիճան զինուորականներ եւ քաղաքացիական խումբեր զէնք վերցուցած են նոր կառավարութեան դէմ:
Տնտեսական վիճակն ա՛լ աւելի կը ծանրանայ: Լաթաքիան ու Թարթուսը, որոնք կախեալ էին Ասատի վարչակարգի պետական ֆինանսաւորումներէն եւ առեւտուրէն, այժմ կը տառապին սնունդի, դեղորայքի եւ վառելանիւթի պակասէն: Այս իրավիճակը աւելի կը խորացնէ Դամասկոսի նոր իշխանութեան դէմ աճող զայրոյթը:
Սուրիոյ ապագան. հնարաւոր բեմագրութիւններ
Ըստ ներկայ զարգացումներուն, Սուրիան կրնայ հետագայ ամիսներուն հետեւեալ ճամբաներէն մէկը որդեգրել.
– Համայնքային պառակտում – Ալեւի շրջաններուն մէջ բռնութիւններու շարունակութեան պարագային, երկիրը կրնայ մասնատուիլ կրօնական եւ ցեղային զանազան խումբերու միջեւ:
Ալեւի պետութիւն – Լաթաքիան եւ Թարթուսը կրնան վերածուիլ ալեւի ամրոցի, ուր Ասատի վարչակարգի մնացորդները կ՛աշխատին` կիսանկախ կառոյց ստեղծելու:
Քրտական ինքնավարութիւն – Քիւրտերու վերահսկած հիւսիսարեւելեան շրջանը կրնայ ամրապնդել իր ինքնավարութիւնը` Միացեալ Նահանգներու եւ Արեւմուտքի աջակցութեամբ:
Տիւրզի ինքնավարութիւն – Սուէյտայի տիւրզի համայնքը կրնայ պահանջել ինքնակառավարութիւն` Իսրայէլի կամ այլ տարածաշրջանային ուժերու հետ համագործակցելով:
Սիւննի արաբական գերիշխանութիւն – Ռաքքայի, Իտլիպի եւ Տէր Զօրի նման քաղաքները կրնան անցնիլ սիւննի ընդդիմադիր խմբաւորումներու եւ իսլամական ուժերու վերահսկողութեան տակ:
– Դաշնակցային Սուրիա – Շարհի կառավարութիւնը կրնայ ստիպուած ըլլալ ընդունելու դաշնակցային կառավարման համակարգ` առանձին շրջաններու բարձր ինքնավարութեամբ:
– Երկարատեւ ապստամբութիւն – Եթէ Ասատի հաւատարիմ ուժերը վերախմբաւորուին եւ օտար աջակցութիւն ստանան, երկիրը կրնայ կրկին ընկղմիլ երկարատեւ ապստամբութեան մէջ:
– Միջազգային միջամտութիւն – Եթէ իրավիճակը աւելի վատթարանայ, արտաքին ուժեր` Իրանը, Ռուսիան, Միացեալ Նահանգները կամ Թուրքիան, կրնան մեծցնել իրենց ներգրաւուածութիւնը:
– Կայունացում` Շարհի իշխանութեան տակ – Եթէ նոր կառավարութիւնը յաջողի ամրապնդել իշխանութիւնը, միաւորել զինուած խումբերը եւ տնտեսական օգնութիւն ապահովել, երկիրը կրնայ կայունացման ուղին բռնել:
Թուրքիա
1.- Թուրքիոյ Ռազմական Դերակատարութիւնը
Թուրքիան կը շարունակէ վերահսկել Սուրիոյ հիւսիսը` քրտական ուժերու ազդեցութիւնը սահմանափակելու եւ անվտանգութեան գօտի ստեղծելու նպատակով: Անգարան իր զօրքերը տեղակայած է Իտլիպի մէջ եւ աջակցած է ընդդիմադիր ուժերուն, ներառեալ` Սուրիական ազատ բանակին» (SNA):
2.- Թուրքիոյ Վերաբերմունքը` Ահմետ Շարհի Իշխանութեան Նկատմամբ
Շարհի իշխանութեան գալը Թուրքիոյ համար ունի հակասական հետեւանքներ, մէկ կողմէ ան Ասատի տապալման խորհրդանիշն է, ինչ որ կը համընկնէր Թուրքիոյ նախկին նպատակներուն: Միւս կողմէ` անոր կապերը Հայըթ Թահրիր Շամի հետ կը դժուարացնեն Անգարայի մօտեցումը միջազգային մակարդակի վրայ:
3.- Թուրքիոյ Քաղաքական եւ Տնտեսական Շահերը
Քրտական ինքնավարութեան կասեցումը կը մնայ Թուրքիոյ հիմնական նպատակներէն մէկը: Անգարան կը ձգտի վերաբնակեցնել Թուրքիոյ մէջ ապաստանած սուրիացի փախստականները: Թուրքիան շահագրգռուած է Սուրիոյ հիւսիսին մէջ տնտեսական կապերու եւ ներդրումներու ընդլայնումով:
4.- Հնարաւոր լուծումներ
Ռազմական միջամտութեան ուժեղացում – Թուրքիան կրնայ նոր ռազմական գործողութիւն սկսիլ, եթէ քրտական ուժերը ամրանան:
Շարեհի հետ գործակցութիւն կամ լարուածութիւն – Թուրքիան կրնայ կա՛մ համագործակցիլ, կա՛մ լարուածութիւն ունենալ նոր իշխանութեան հետ` կախուած անոր քաղաքական կողմնորոշումէն:
Ռուսիա-Թուրքիա գործակցութիւն – Թուրքիան կրնայ համաձայնութիւն կնքել Մոսկուայի հետ` իր ազդեցութիւնը պահելու եւ քրտական ուժերը զսպելու նպատակով:
Թուրքիոյ ընդհանուր դիրքորոշումը քիւրտերու նկատմամբ
Թուրքիան խիստ դէմ է Շարհի եւ Ժողովրդավարական միութիւն կուսակցութեան հնարաւոր համաձայնութեան, քանի որ ան կրնայ վտանգի ենթարկել Թուրքիոյ ներքին անվտանգութիւնը եւ քրտական անկախութեան ձգտումները: Ժողովրդավարական միութիւն կուսակցութեան եւ Ժողովուրդի պաշտպանութեան ջոկատները կը նկատուին Թուրքիոյ համար սպառնալիք` կապուած Քրտական աշխատաւորական կուսակցութեան հետ կապերու պատճառով:
Շարհը` իբրեւ նախկին Հայըթ Թահրիր Շամի առաջնորդ, Թուրքիոյ համար համեմատաբար աւելի ընդունելի կերպով կ՛աշխատի, քանի որ անոր նպատակները կը հակասեն քիւրտերուն: Բայց եթէ Շարհը որոշէ համագործակցիլ քիւրտերուն հետ, ինչպէս տեսանք անցնող օրերուն կնքուած համաձայնագիրով, ապա անիկա Թուրքիոյ համար կը նկատուի սպառնալիք: Անգարան կը փորձէր ռազմական եւ դիւանագիտական ճնշում գործադրել` խուսափելու համար քրտական ինքնավարութեան ամրապնդումէն:
Այս իմաստով, Թուրքիան պիտի փորձէ դաշնակիցներ գտնել` ՄԱԿ-ի կամ Արաբական լիկայի մէջ, որպէսզի խանգարէ Շարհի եւ Ժողովրդավարական միութիւն կուսակցութեան համագործակցութիւնը:
Եզրակացութիւն
Սուրիան կրկին անկիւնադարձի առջեւ է: Ասատի վարչակարգի անկումը նոր ժամանակաշրջան մը կը մտնէ, սակայն երկիրը տակաւին խոր անորոշութեան մէջ կը գտնուի: Ալեւի շրջաններու բռնութիւնները ցոյց կու տան, որ իշխանութեան համար պայքարը տակաւին աւարտած չէ: Յառաջիկայ ամիսներուն երկիրը կրնայ կա՛մ վերագտնել կայունութիւնը, կա՛մ աւելի խոր ընկղմիլ քաոսի մէջ` կախեալ անկէ, թէ նոր կառավարութիւնը ինչպէ՛ս կը յաղթահարէ կրօնական, ռազմական եւ աշխարհաքաղաքական դժուարութիւնները:
Թուրքիան կը մնայ առանցքային դերակատար Սուրիոյ մէջ` ուղղուած ապահովական, քաղաքական եւ տնտեսական շահերուն: Շարհի կառավարութեան կայունութեան կամ անկման հարցը մեծապէս կախեալ պիտի ըլլայ միջազգային դերակատարներէ, ներառեալ` Ռուսիայէն, Իրանէն եւ Արեւմուտքէն:
