Հայաստանի մարդու իրաւունքներու նախկին պաշտպան Արման Թաթոյեան, որ նաեւ իբրեւ սահմաններու կառավարման եւ ապահւութեան հարցերու մասնագէտ աշխատած է ՄԱԿի մէջ, կ՛ընդգծէ, որ կան միջազգային յստակ ընթացակարգեր, որոնք կը կարգաւօրէն պետութեան սահմաններու սահմանագծումը: Այդ ընթացակարգերը, ըստ Թաթոյեանի, պէտք է պահպանուին, այլապէս սահմանազատումը օրինական չ՛ըլլար:
«Այն, ինչ տեղի է ունենում ներկայում եւ ինչ կառավարութիւնը կոչում է դելիմիտացիայ կամ սահմանազատում, սա որեւէ առնչութիւն չունի սահմանազատման կամ առհասարակ սահմանների որոշման գործընթացի հետ», ըսաւ Թաթոյեան`աւելցնելով. «Այն չի կարող որեւէ կերպ հիմնուել միակողմանի քաղաքական որոշումների վրայ, ով ուզում է լինի կառավարութեան ղեկավար, երկրի նախագահ, ով ուզում է լինի, անել այնպիսի յայտարարութիւններ, որոնք ոչ միայն խախտում են այդ կարգերը, այլեւ խաթարում են այդ կարգի ամբողջականութիւնը ձեւաւորող բոլոր էլեմենտները (բաղադրիչները): Նախ պէտք է աշխարհագրական կամ տոպոգրաֆիական (տեղագրական) քարտէզների հետ միասին լինէն գէօդէզիական (երկրաբաշխական), անտառային, ջրային ռեսուրսների (պաշարներու), կադաստրային (կալուածատոմարի) քարտէզներ, որոնք պէտք է ուսումնասիրուէն 2 կողմից էլ: Մենք մի միլիմետրի ճշտութեամբ գիտենք` Հայաստանի Հանրապետութեան սահմանը որտեղ է»:
Հակադարձելով Փաշինեանի այս յայտարարութեան` Թաթոյեան դիտել տուաւ, որ նման բան չի կրնար ըլլալ, հակառակ պարագային ինչի՞ համար է սահմանագծումը:
Փաշինեան նաեւ նշած էր, թէ Ալմայ Աթայի հռչակագիրին հիման վրայ պէտք է ոչ թէ նոր սահման գծուի, այլ վերարտադրուի եղածը:
«Դրանք անընդունելի յայտարարութիւններ են, եթէ դու դելիմիտացիայի պրոցես (գործընթաց) ես սկսել, պարտաւոր ես բոլոր կոմպոնենտները հաշուի առնելով դրա հիմքերով գնալ առաջ»,- ըսաւ Թաթոյեան։
Զանազան քարտէսներու բազմակողմանի ուսումնասիրութենէն բացի, ըստ Թաթոյեանի, սահմանազատման գործընթացը չի կրնար օրինական ըլլալ, երբ անիկայ նկատի ի չ՛առներ ճշգրիտ տարածքին մէջ ապրող մարդոց իրաւունքները եւ օրինական շահերը:
«ԵԱՀԿի, ՄԱԿի եւ այլ կառոյցների կողմից երաշխաւորուած կանոնների համաձայն, կարեւորագոյն որոշիչ հարցերից է` արդեօք դելիմիտացիայի արդիւնքում դու ապահւում ես քո երկրի բնակչութեան, մասնաւորապէս, սահմանային բնակիչների բնականոն ու անվտանգ կեանքը: Միջազգային հաստատուած փորձի համաձայն, հնարաւոր չէ մարդուն տառապանք պատճառելու հաշուին իրականացնել դելիմիտացիայ կամ դէմարկացիայ (սահմանագծում)»,- յայտնեց Թաթոյեան:
Ան շեշտեց, որ ունենալով Սիւնիքի, Վաեօց Ձորի եւ Գեղարքունիքի փորձառութիւնը եւ ուսումնասիրելով Տաւուշի մարզին մէջ իրավիճակը՝ ակնեայտ է, որ Փաշինեանի առաջարկած լուծման պարագային, Հայաստան պիտի ունենայ ճամբաներու մեկուսացում: Գիւղերը իրարմէ պիտի անջատուին: Ատրպէյճանի զինուորներուն թիրախ պիտի դառնան այդ համայնքներուն բնակիչները, անոնց վերահսկողութեան տակ պիտի անցնին արօտավայրեր, վարելահողեր, ռազմավարական նշանակութիւն ունեցող ջուրի պաշարներ եւ կազատարներ:
«Եթէ նման լուծումներ լինէն ու ադրբեջանական զինուած ծառայողներին բերէնք մեր գիւղերի մօտ հասցնենք, միջպետական ճանապարհը, յատկապէս օրինակ, Նոյեմբերեան` դէպի Վրաստանի սահման, առանձին տեղէրում յայտնուելու է ադրբեջանական վերահսկողութեան ներքոյ ու ընդհանրապէս դառնալու է անօգտագործելի: Եթէ կան նման միջազգային կարգաւորումներ, մենք ի՞նչ ենք անում, մենք մեր ժողովրդին տառապանքներ պատճառելու հաշուին թոյլ ենք տալիս, որ ադրբեջանական զինծառայողները գան առոք-փառոք նստէն այդ տարածքներում: Աւելին, նրանք, որտեղ կարողանում են, արգելափակում են մարդկանց համար կենսական, կեանքի համար անհրաժեշտ միջոցները, ջրի ակունքները, այդպիսի իրավիճակ ունենք Գեղարքունիքում, Սիւնիքում` Ներքին Հանդում»,- յայտնեց Թաթոյեան։
Ըստ անոր՝ Սիւնիքի, Վաեօց Ձորի եւ Գեղարքունիքի մէջ տիրող վիճակը պիտի տիրէ նաեւ Տաւուշի մէջ, առաւել մեծ հարցեր պիտի ծագին ռազմավարական ապահւութեան գծով, որովհետեւ հոն լուրջ վտանգի տակ կը յայտնուի Հայաստան-Վրաստան սահմանային հաղորդակցութիւնը: «Սկզբունքօրէն անթոյլատրելի է սեփական ժողովրդի մէջ սերմանել իւսահատութիւն, անճարութիւն, սպառնալ պատերազմով, նաեւ որպէս արդարացումներ հանրագիտարաններից մէջբերումներ անելով, ասել, որ սրանք ադրբեջանական տարածքներ են եւ այն»,- ըսաւ Թաթոյեան:
Ժողւուրդը պատերազմով սպառնալու փոխարէն, Թաթոյեան կ՛առաջարկէ այդ գիւղերու բնակիչներուն կեանքին սպառնացող վտանգները հաւաքագրել եւ ներկայացնել միջազգային կառոյցներուն:
«Հասնել նրա, որ լինի միջազգային աջակցութիւն ու Ադրբեջանին պարտադրուի, որպէսզի նա չկարողանայ մէկ մետր անգամ առաջխաղացում ապահովել, որովհետեւ արդիւնքում կաթուածահար է լինելու մարդկանց կեանք, երկրի կեանքը, ստացւում է` երկիրը բոլոր կողմերից յայտնւում է մեկուսացման մէջ»,- յայտնեց Թաթոյեան։
