«Որքան էլ մեզ թուայ հակառակը, այդուհանդերձ պատերազմը մեր տարածաշրջանում չի աւարտուել, քանի դեռ հարեւանը պատրաստ է ուժի միջոցով մեծագոյն տառապանքներ պատճառել հայերիս՝ իր անվերջանալի թելադրանքները չկատարելու դէպքում». այս մասին ասւում է Հայաստանի արտաքին գործերի նախկին նախարար, Դիւանագէտների համահայկական խորհրդի հիմնադիր անդամ Արա Այվազեանի յօդուածում, որը հրապարակել է «Այլընտրանքային նախագծեր» խումբը։
1971 թ. Դեկտեմբերի 1-ին Ճոն Լենոնը ներկայացրեց «Շնորհաւոր Սուրբ Ծնունդ (Պատերազմն աւարտուած է)» (“Happy Xmas (War is Over”) երգը, որը երկու տարի առաջ իր գրած «Խաղաղութեանը շանս տուէք» (“Give Peace a Chance”) ստեղծագործութեան հետ դառնալու էր ոչ միայն այն ժամանակ Վիէթնամում շարունակուող պատերազմի դէմ, այլեւ ընդհանրապէս հակապատերազմական քաղաքացիական շարժումը խորհրդանշող օրհներգներից: Մարդկութիւնը, որը կէս դարի ընթացքում դատապարտուած էր անցնելու Առաջին աշխարհամարտի եւ Երկրորդ համաշխարհայինի խառնարաններով եւ ապա «Սառը պատերազմի» տարիներին մերթընդմերթ յայտնուել երաշխաւորուած միջուկային Արմագեդոնի եզրագծին, իսկապէս յոգնել էր բոլոր տեսակի պատերազմներից: Ուստի, մեծ տարածում սկսեց ստանալ այն տեսակէտը, որ պատերազմն ինքնին դարձել է քաղաքականապէս անընդունելի: Ինչպէս միջազգային յարաբերութիւնների այն ժամանակուայ շատ գիտակներ պնդում էին քաղաքական կամքի կարեւորութիւնը, այնպէս էլ Լենոնը կարծում էր, որ պատերազմը կ’աւարտուի, եթէ մենք դա ցանկանանք:
Այս ամէնով հանդերձ, պատերազմներն արմատախիլ չեղան: Աւելին, 21-րդ դարի առաջին քառորդը լեցուն էր կանոնաւոր ու անկանոն պատերազմներով, որոնց յաճախականութեան եւ տեխնոլոգիական սրընթաց առաջընթացի արդիւնքում կործանարարութեան աննախադէպ աճը մէկ անգամ եւս ի ցոյց դրեց այն, որ ուժը մնում ռազմավարական նպատակների հասնելու ամենաարդիւնաւէտ միջոցը։
Վերջին տասնամեակներում ձեռք բերուած (յատկապէս՝ հայերիս) ցաւագին փորձն ունի նաեւ օգտակար արժէք, քանի որ ստիպում է վերաիմաստաւորել միջազգային յարաբերութիւններում տեղի ունեցող խորքային գործընթացները սպասարկող տարբեր արժեհամակարգային օրակարգերն ու շատ օգտագործուող եւ չարաշահուող «խաղաղութիւն» հասկացութիւնը։ Այս սիրուած բառն ունի շատ տարբեր երանգներ, բազմաբնոյթ է իր իմաստներով եւ, որպէս կանոն, յաճախ բացայայտ շահագործւում եւ չարաշահւում է քաղաքական քարոզիչների կողմից՝ իրենց նպատակների համար:
Որքան էլ մեզ թուայ հակառակը, այդուհանդերձ պատերազմը մեր տարածաշրջանում չի աւարտուել, քանի դեռ հարեւանը պատրաստ է ուժի միջոցով մեծագոյն տառապանքներ պատճառել հայերիս՝ իր անվերջանալի թելադրանքները չկատարելու դէպքում: Միեւնոյն ժամանակ, ինչպէս նախկինում, այնպէս էլ այսօր նրանք, ովքեր յանուն «խաղաղութեան» հրաժարւում են որպէս հակազդեցութեան միջոց՝ զսպող ուժի կիրառումից, յայտնւում են հակառակորդի ողորմածութեան ներքոյ: Հետեւաբար, կեղծ խաղաղութեան քարոզումը պակաս վտանգաւոր չէ, քանի որ ինքնաոչնչացման տանող բարոյական դեգրադացիայի միջոցով ներսից քանդելով արտաքին կործանմանն ընդդիմացող ինքնապաշտպանման պատնէշները, աւելի է գայթակղում հակառակորդին:
Պատերազմների ամենակարեւոր թիրախը հենց հակառակորդ հասարակութեան մտքերին ու հոգուն տիրանալն է: Մեզ մօտ խաղաղութեան հասնելու համար նախապատուութիւն է տրուել ոչ թէ արտաքին անբարենպաստ գործօնները մեր ուժերի սահմաններում չէզոքացնելուն եւ սակաւաթիւ հեռանկարային հնարաւորութիւններից օգտուելուն, այլ՝ Հայաստանն ու հայ ժողովրդին փոխակերպելուն: Ազգ-պետութիւն հասկացութեան առաջին եւ առանցքային տարրը՝ «ազգայինը» փոխարինւում է «պետականով», որը հեռու գնացող հետեւանքներ է ունենալու: Հայաստանեայց Առաքելական Սբ. Եկեղեցու դերի նսեմացումը, հայ ժողովրդի պատմութեան վերափոխումը, ազգային խորհրդանիշների վիճարկումը, դէպի ժխտման եւ ուրացման տանող Հայոց ցեղասպանութեան ռեվիզիոնիզմի փորձերը, ԼՂ հիմնախնդրի վերաբերեալ պետական բոլոր կայքերից նիւթերի հեռացմամբ Արցախի մասին յիշողութեան ջնջումը, հայկական Սփիւռքի օտարումը՝ այս եւ այլ «յեղափոխական» նախաձեռնութիւններն անուանում են «գաղափարական վերափոխում», որի արդիւնքում խոստանում են «իրապէս անկախ պետականութիւն եւ խաղաղութիւն»: Պաքուում այդ նպատակը անուանում են Հայաստանի ապազգայնացում: Չի բացառւում, որ վաղը մեր պաշտպանողական ամենակարեւոր սիւնը՝ ազգ-բանակը վերածուի այսպէս կոչուած պրոֆեսիոնալ բանակի, որի արդիւնքում պարտադիր զինուորական ծառայութեան ժամկէտը կը կրճատուի կամ ընդհանրապէս կը վերանայ: Ատրպէյճանում սա անուանում են ապառազմականացում:
Հայ ժողովուրդը միշտ է ցանկացել խաղաղութիւն: Այնուամենայնիւ, ազգային կենսական շահերի զոհաբերմամբ եւ, ինչպէս մէկ այլ յայտնի երգիչ էր նշել, «Կռանալով այս փոփոխուող աշխարհի առջեւ», խաղաղութիւն չես ստանում: Այս տեսակի խաղաղութիւնից օգտուելու են մնացած բոլորը, բացի մեզանից: Միջազգային տարբեր դերակատարներ երեսպաշտօրէն կ’ողջունեն, կը քաջալերեն եւ կը ծափահարեն այսպէս կոչուած խաղաղութեան գործընթացը, բացարձակապէս անտարբեր լինելով այն բանի հանդէպ, թէ որքան կենսունակ պետութիւն կը մնայ Հայաստանը այդ «խաղաղութեան» արդիւնքում: Ինչպէս դիպուկ նշել էր Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ լորտ Ռոբերտ Սոլսբերին. «Միշտ մեծ թիւրընկալում է առաջանում փոքր մասշտապով քարտէզների օգտագործումից»:
Ճոն Լենոնն իր երազանքներն արուեստի միջոցով արտայայտող հանճար էր, որի ձայնը լսելի էր եւ ազդեցիկ: Պետական այրերի մեծութիւնն ու ազդեցութիւնը գնահատւում են ազգային շահերի սպասարկմանը միտուած իրենց հեռատես քաղաքականութեամբ, յատկապէս ճգնաժամերի ընթացքում: Այս բախտորոշ ժամանակներում սկզբունքային եւ իմաստուն առաջնորդներն են ունակ ի վերջոյ բերել կայունութիւն, որը կարող է ճանապարհ հարթել դէպի իրական ու արդար խաղաղութիւն Հայաստանի եւ տարածաշրջանի համար:
Արա Այվազեան
ՀՀ նախկին արտգործնախարար
Դիւանագէտների համահայկական խորհրդի հիմնադիր անդամ
