Կարօ Արմենեան
Հայ անկախ պետականութեան լինելիութեան խնդիրը — թէ՛ Արցախեան հիմնահարցի կտրուածքով և թէ՛ ՀՀ ինքնիշխանութեան — ներկայիս կը գտնուի իր բախտորոշ մարտահրաւէրներուն դէմ յանդիման և կը պահանջէ պատրանքներէ զերծ քաղաքական մտածողութիւն։ Առ այդ՝ կ՚ուզեմ յիշեցնել հետևեալ իրականութիւնները։
(ա) ԵԱՀԿ-ի Մինսքի Խումբի Համանախագահութեան գործընթացը արդէն վաղուց դադրած է գոյութիւն ունենալէ։ Ալիևը ճիշտ էր, երբ կը պնդէր, թէ 44-օրեայ Պատերազմը վերջ դրած է այդ գործընթացին։ Իմ կարծիքով, գործընթացը վերջնականապէս կանգ առած էր Կազանի մէջ։ Երբ միջազգային կողմերը այդ գործընթացին այնուամընայնիւ ակնարկութիւն ընեն, այդ մէկը դեռ չի նշանակեր, որ գործընթացը կենդանի է։ Ան մեռած է։ Զայն մեռցնողները եղան, առաջին հերթին, Ալիևը սերտ գործակցութեամբը Մոսկուայի։ Ապա նաև ԱՄՆ-ը և Ֆրանսան անուղղակի գործակցութեամբը Թուրքիոյ։
(բ) Պրիւքսէլի հանդիպումը Փաշինեանի և Ալիևի միջև Եւրոպական Խորհուրդի (European Council) Նախագահ Շառլ Միշէլի միջնորդութեամբ և ԱՄՆ-ի ՊետՔարտուղար Պլինքընի հսկողութեան տակ՝ բացարձակապէս կապ չունի Հայաստանի և Արցախի այսօրուան խնդիրներուն հետ։ Այդ հանդիպման ենթատեքստը Ուկրայինան էր։ Պրիւքսէլի հանդիպումով կ՚ըսկսի մէկ նոր գործընթաց։ ԱՄՆ և Եւրոպա Հայաստանի և Արցախի հարցերը կ՚ընդգրկեն Ռուսաստանի դէմ կիրարկուած պատժամիջոցներու քաղաքականութեան մէջ։ Ձևականօրէն, Արևմուտքի ջոջերը խօսոյթը կը պահպանեն այնպէս ինչպէս որ էր։ Եւ սակայն էապէս Պրիւքսէլի մէջ վերջին հարուածն է, որ կը տրուի Մինսքի Խումբի Համանախագահութեան։ Մոսկուա կը գիտակցի այս իրականութեան և Լաւրովի միջոցով կը հրապարակայնացնէ իր բողոքը։ Փաշինեան և Արևմուտք կը հերքեն «զրպարտութիւն»ը, բայց ոչ ոք զիրար ապակողմնորոշելու լուսանցք չունի այլևս։ Խաղաքարտերը բացուած են վաղուց։ ԱՄՆ-ի ռազմագէտները Ուկրայինայի ճակատը կը հասցնեն Կովկաս։ Եւ հաւանաբար Ալիևի և Էրտողանի քուլիսային գործակցութեամբ։
(գ) Առայժմ պարզ չէ, թէ իսկապէս ի՞նչ խօսակցութիւններ տեղի ունեցած են կողմերուն միջև Պրիւքսէլի մէջ։ Մեզի հասու որոշ աղբիւրներ որոշ լոյս կը սփռեն Պլինքըն-Փաշինեան հեռաձայնային խօսակցութեան մանրամասնութիւններուն վրայ։ Իմ կարծիքով, հակառակ հրապարակային արտայայտութիւններուն, խաղաղութեան պայմանագրի հետ կապուած լուրջ խօսակցութիւններ առայժմ գոյութիւն չունին Ալիևի և Փաշինեանի միջև։ Ալիև չուզէր այդ հարցը լուծել Փաշինեանի հետ։ Կարելի է նոյնիսկ պնդել, որ Ալիև չուզէր տեսնել Փաշինեանը։ Ան կ՚ուզէ խաղաղութեան պայմանագրի պայմանները վերջնական հարթութեան բերել Մոսկուայի և ԱՄՆ-ի հետ ուղիղ դիւանագիտութեամբ շրջանցելով Փաշինեանը։ Ան վստահ կը թուի ըլլալ, որ նմանօրինակ քաղաքականութեան մը համար պարարտ հող գոյութիւն ունի ներկայիս թէ՛ Արևմուտքի և թէ՛ Մոսկուայի մէջ։
(դ) Պրիւքսէլէն վերադարձած Փաշինեանը, ամենայն հաւանականութեամբ, պէտք է գիտակցի այս ականապատուած իրականութեան։ Ան պէտք է գիտակցի, որ շարժումի իր ազատութիւնը լայնօրէն խափանուած է այս կէտին վրայ։ Աւելի վատը այն է, որ այս իրողութեան կը գիտակցին նաև Ալիև և Էրտողան։ Ժամանակն է 1921-ի Մոսկուայի Դաշնագիրը կրկնելու…Այսինքն՝ որոշելու Հայաստանի ճակատագիրը Մոսկուայի հետ ուղիղ՝ առանց Հայաստանը ընդգրկելու բանակցութիւններուն մէջ։ Այս բանը կանխելու համար, Փաշինեան կը թուի յենարաններ փնտռել Արևմուտքի մէջ։ Իսկ այդպիսի դիմաշրջումի մը համար վստահելի կռուաններ առհասարակ չկան Արևմուտքի մէջ։ Այս օրերուն, Ուաշինկթընի մէջ կ՚ըսեն՝ Պայտըն պատրաստ է Ռուսաստանի դէմ կռուելու մինչև վերջին ուկրայինացին…Նոյնը կրնայ պատահիլ Հայաստանի վերաբերմամբ։
Այս բոլորը անգամ մը ևս ցոյց կու տան, որ Փաշինեանի իշխանութեան լինելիութեան հիմքերը վաղուց քայքայուած են և ան ոչինչ ունի տալիք մեր անկախ պետականութեան արդէն իսկ վտանգուած դատին։ Մեր երկրի այս աննախընթաց ճգնաժամը կը պահանջէ նոր դէմքեր և նոր մտածողութիւն։ Փաշինեան կը փորձէ ուժականութեան պարապը լեցնել փուճ խոստումներով։ Սահմանազատում, կոմունիկացիաներ, բաց ճանապարհներ, դրամագլուխի զանգուածային ներհոսք առաւելաբար Թուրքիայէն և դեռ շատ ուրիշ հրաշալիքներ, որոնց բանալին Թուրքիոյ և Ազրպէյճանի հետ խաղաղութեան պայմանագրերն են ։ Ասոնք ներկայիս ցնորքներ են։ Անոնք գոյութիւն չունին և պիտի չունենան, որքան ատեն որ Հայաստանն ու Արցախը կը գործեն տկարութեան դիրքերէ։ Մի խաբէք դուք ձեզ։ Մի խաբէք հանրութիւնը։ Ժամանակն է մեկնելու։ Ժամանակն է իշխանութիւնը յանձնելու ձեռնհաս և կորովի ուժերու։ Ժամանակն է պատրանքները թօթափելու և Հայաստանի և Արցախի լինելիութիւնը կերտելու բոլորովին նոր զէնքերով և ռազմավարութեամբ։
Ապրիլ 11, 2022
Ուաշինկթըն
