Հայերէն բառերով, բայց օտար մտածողութեամբ ձեւաւորուած կառոյցներ [10 դէպք]

Դաւիթ Գիւրջինեան

Մեր գրաւոր եւ բանաւոր խօսքում աչք են ծակում եւ ականջ են սղոցում օտար այն բառերը, որոնց հայերէն ընդունելի համարժէքները կան։ Սրանք արմատախիլ անելը դժուար չի թւում, որովհետեւ օտար տարրը խօսքում հեշտ զանազանւում է։ Մնում է իմանալ հայերէն համարժէքը եւ դրանք գործածելու որոշում կայացնել։

Հայերէն բառերով, բայց օտար մտածողութեամբ ձեւաւորուած կառոյցների հարցն աւելի նուրբ է, քանի որ արտաքուստ խօսքի կազմիչները մայրենի լեզուով են։ Եւ ոմանք չէն զգում, որ ասուածն իրականում հայերէն չէ։

Օտարաբան կառոյցների բազմաթիւ դէպքեր կան. ներկայացնենք դրանցից ընդամէնը 10-ը։

Ժողովրդի մօտ այնպիսի համոզմունք է ձեւաւորուել, որ ոչինչ փոխել հնարաւոր չէ։

Իսկ ժողովրդի կողքին կը լինի՞, գուցէ շո՞ւրջը… Համոզմունքը ձեւաւորուել է ժողովրդի մէջ։

Նախագահը գտնում է, որ հարցը պիտի նորից քննարկուի։

Ո՞վ էր կորցրել, որ նախագահն էլ գտնում է… Անխաթար հայերէն կը լինի այսպէս՝ «Նախագահը կարծում է՝ համոզուած է»։

Յաճախ կարող ենք լսել՝ «Ո՞նց ես կարծում, նա կը յաղթի՞»։

Հայերէն կ’ասենք՝ «Ի՞նչ ես կարծում, նա կը յաղթի՞»։

Ո՞նց-ը սխալ է նաեւ «Անունդ ո՞նց է» հարցման մէջ։

Ոմանք, իբր գրականացնելով ո՞նց-ը, ասում են «Անունդ ինչպե՞ս է»։ Երեխաներն այս հարցին երբեմն լուրջ-լուրջ պատասխանում են՝ «Լաւ է»։ Երեխային պիտի հարցնել. «Անունդ ի՞նչ է»։ Իսկ մէկի որպիսութիւնն իմանալու համար, բնականաբար, հարցնում ենք՝ «Ո՞նց ես» կամ «Ինչպե՞ս եք»։

Երկար տարիներ Զ. Կիրակօսեանը հանդիսացել է այդ գործարանի փոխտնօրէնը։

Ինչո՞ւ հանդիսացել, ո՞ւմ է պէտք բառային այս պաճուճանքը։ Հետոյ էլ ասում ենք, թէ հայերէն խօսքը երկար է։ Ուղիղ կարող ենք ասել տնօրէնն է եղել կամ էլ տնօրէնն էր։

Այն իրենից ներկայացնում է դեղնաւուն թափանցիկ հեղուկ։

Ի՞նչ է նշանակում «իրենից ներկայացնում է». ոչինչ։ Նոյն միտքը մաքուր եւ ճիշտ հայերէնով կը լինի այսպէս՝ «Այն դեղնաւուն թափանցիկ հեղուկ է»։

Քեզ հետ ինչ-որ բա՞ն է պատահել։

Հե՞տ։ Առանց հետ-ի պիտի ասուի՝ «Քեզ ինչ-որ բա՞ն է պատահել»։ Սա՛ է ճիշտ հայերէնը։ Անշուշտ ճիշտ է «Քեզ հետ կգնամ թեկուզ աշխարհի ծայրը» նախադասութիւնը, որտեղ հետ– ն իրեն բնորոշ միասնութեան իմաստով է գործածուել։

Հանրութեան տարբեր խմբերում այդ մարդիկ մեծ աշխատանք են տանում։

Ո՞ւր են տանում, ինչո՞ւ են տանում, գուցէ նաեւ բերո՞ւմ են, ո՜վ գիտի։ Այնինչ պարզ ու յստակ կարող ենք ասել. «Հանրութեան տարբեր խմբերում այդ մարդիկ մեծ աշխատանք են անում (կամ կատարում)»։

Բանը նրանում(ն) է, որ ես ներկայ չեմ եղել ժողովին։

Տարօրինակ է այս «բանը նրանում(ն) է» արտայայտութիւնը, որովհետեւ հայերէն մտածողութեան հետ կապ չունի։ Ոմանք ուղղում են, թէ պիտի ասել՝ «Բանն այն է», մենք էլ աւելացնում ենք, որ կարող ենք առհասարակ հրաժարուել չարաբաստիկ «Բանը նրանում(ն) է»-ից։ Այդ դէպքում նախադասութիւնը կը լինի այսպիսին՝ «Ես ներկայ չեմ եղել ժողովին» կամ «Գիտե՞ք, ես ներկայ չեմ եղել ժողովին» եւ կամ «Ասեմ, որ ես ներկայ չեմ եղել ժողովին» եւ այլն։

Սրա «ազգականներն» են հարցը նրանում է…, խնդիրը նրանում է…, որոնց ճիշտ տարբերակներն են հարցն այն է…, խնդիրն այն է…։

Իմ ունեցած միակ ակնոցները սրանք են։

Սխալ է, երբ խօսքը մէկ ակնոցի մասին է։ Իսկ եթէ մի քանիսը լինէն, ապա, ինքնըստինքեան հասկանալի է, կ’ասենք ակնոցներ։ Յաճախ էլ ասում են ակնոցներ է կրում։ Հայերէն մտածողութեամբ պիտի ասուի ակնոց է դնում։