Վարդան Օսկանեան
Հայ-ադրբեջանական բանակցութիւնների ներկայիս փուլում Բաքուն Երեւանից պահանջում է ընդունել նոր Սահմանադրութիւն, որում Լեռնային Ղարաբաղի նկատմամբ որեւէ պահանջ չի լինի: Իրէն յարգող ՀՀ ցանկացած կառավարութեան համապատասխան արձագանքը պէտք է պարզ եւ վճռական կը լինի.«Դա ձեր գործը չէ». այս մասին «Երկու Սահմանադրութիւնների հեքիաթը» վերտառութեամբ յօդուածում գրել է ՀՀ նախկին ԱԳ նախարար Վարդան Օսկանեանը:
Ստորեւ ներկայացնում ենք Օսկանեանի յօդուածը.
«Եւ քանի որ վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանը, ինչպէս երեւում է, պատրաստ է կատարել Բաքուի պահանջը, ապա փոխադարձութեան ոգով Հայաստանը նոյնպէս պէտք է պնդի Ադրբեջանում սահմանադրական փոփոխութիւնները։ Ահա թէ ինչու. Ադրբեջանի պահանջի տակ թաքնուած է ակնյայտ հակասութիւն իր իսկ Սահմանադրութեան շրջանակում, ինչը մանրակրկիտ քննութիւն է պահանջում ոչ միայն իրաւական անհամապատասխանութեան, այլեւ ապակայունացնող նախադէպի համար, որը կարող է ստեղծուել:
Եթէ Ադրբեջանն իսկապէս յանձնառու է ներկայիս իրողութիւնների եւ փոխադարձ ճանաչման վրայ հիմնուած ապագայի կառուցմանը, ապա պէտք է նաեւ առերեսուի իր իսկ հիմնարար իրաւական տեքստէրում ամրագրուած խնդրահարոյց ժառանգութեանը:
Պետութեան անկախութեան մասին Ադրբեջանի 1991 թուականի սահմանադրական ակտը դուրս է սոսկ ինքնիշխանութեան հռչակման սահմաններից: Այն ժամանակակից Ադրբեջանի Հանրապետութիւնը բացայայտօրէն ներկայացնում է որպէս 1918-1920 թուականների Ադրբեջանի Դեմոկրատական Հանրապետութեան իրաւայաջորդ՝ մերժելով խորհրդային քաղաքական եւ իրաւական կարգի ամբողջութիւնը։ Այն պնդում է, որ Խորհրդային Միութեան կողմից Բաքւում իշխանութեան պարտադրումն անօրինական բռնակցում էր եւ մերժում է բոլոր պայմանագրերն ու ներքին խորհրդային օրէնքները, որոնք յաջորդել են դրան: Այսպէս վարուելով՝ Ադրբեջանը խորհրդանշականօրէն եւ իրաւաբանօրէն անջատւում է խորհրդային ժամանակաշրջանից, ներառեալ հէնց խորհրդային իրաւական ակտէրից, որոնք Լեռնային Ղարաբաղը փոխանցել են Ադրբեջանական ԽՍՀ-ին 1921 թուականին…
Ադրբեջանի կառավարութիւնը բազմիցս վերահաստատել է այս յաջորդականութիւնը, յատկապէս առաջին հանրապետութեան 90-ամեակի կապակցութեամբ 2008–2009 թթ. ազգային տօնակատարութիւնների ժամանակ։ Ուղերձը պարզ էր. Ադրբեջանը սոսկ հետխորհրդային պետութիւն չէ, այլ Խորհրդային Միութիւնից առաջ գոյութիւն ունեցած պետութեան վերածնուած մարմնաւորումը:
Այնուամենանիւ, այս պատմական կեցուածքը զուգակցւում է մի անյարմար ճշմարտութեան հետ. 1918–1920 թուականներին Հայաստանի եւ Ադրբեջանի սահմանները յստակ որոշուած չէին: Առաջին հանրապետութիւնները ներգրաւուած էին զինուած հակամարտութիւններում մի քանի շրջանների, յատկապէս՝ Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ: Այս ժամանակահատուածում այս տարածքների նկատմամբ վերահսկողութիւնը կայուն չէր եւ յաճախ որոշւում էր ռազմական ուժի, դիւանագիտութեան կամ արտաքին միջամտութեան միջոցով: Հետեւաբար, 1918-1920 թուականների հանրապետութեան ժառանգութեան վկայակոչմամբ այսօր Լեռնային Ղարաբաղին յաւակնելը նշանակում է վերադառնալ վիճելի եւ ոչ միանշանակ տարածքային պայմանաւորուածութիւնների դարաշրջանին:
Բայց Ադրբեջանը չի կարող մերժել խորհրդային իրաւական կարգը՝ հիմնուելով խորհրդային ժամանակների որոշումների վրայ՝ արդարացնելու իր տարածքային պահանջները: Խորհրդային Կովկասեան բիւրոյի 1921 թուականի որոշումը, որով Լեռնային Ղարաբաղը դրուեց Խորհրդային Ադրբեջանի իրաւասութեան տակ, խորհրդային քաղաքական ակտ էր։ Ադրբեջանը, անուաւեր ճանաչելով խորհրդային բոլոր իրաւական եւ վարչական որոշումները, անուաւեր է համարում նաեւ այս փոխանցումը։
Իրաւական տրամաբանութիւնը, որը նա կիրառում է ԽՍՀՄ կազմաւորման օրինականութիւնը ժխտելու համար, պէտք է նաեւ կիրառելի լինի ներքին սահմանների վերաբերեալ ԽՍՀՄ-ի կայացրած որոշումների նկատմամբ, եթէ Ադրբեջանը որոշի հանուն իր շահի խորհրդային օրէնքներն ընտրողաբար «վերակենդանացնել»՝ խաթարելով իր իսկ սահմանադրական կարգի բուն համահունչութիւնը:
Այս անհամապատասխանութիւնն աւելի ցայտուն է դառնում Բաքուի՝ Հայաստանի սահմանադրական դրոյթները վերանայելու եւ տարածքային ամբողջականութեան սկզբունքին համապատասխանեցնելու պահանջների համատեքստում: Եթէ Հայաստանից ակնկալւում է վերացնել որեւէ երկիմաստութիւն՝ կապուած Ադրբեջանի սահմանների ճանաչման հետ, ապա Ադրբեջանը պէտք է հաւասարապէս պատրաստակամութիւն դրսեւորի՝ ապահովելու, որ իր Սահմանադրութիւնն այլեւս հիմնուած չլինի այդ նոյն սահմաններին նախորդող եւ հակասող իրաւական ինքնութեան վրայ։ Սահմանադրական կարգը, որը միաժամանակ հիմնւում է անորոշ սահմաններով հանրապետութեան ժառանգութեան վրայ եւ ժխտում ժամանակակից սահմանները հաստատող իրաւական կառուցուածքը, չի կարող է պահանջել յստակութիւն եւ վերջնականութիւն իր հարեւաններից:
Եթէ Ադրբեջանն իսկապէս ցանկանում է շրջել մէկդարեայ հակամարտութիւնների էջը եւ կառուցել կայուն խաղաղութիւն Հարաւային Կովկասում, ապա պէտք է նախ ինքն իրեն նայի եւ ապահովի, որ իր սահմանադրական խօսոյթը չի յաւէրժացնում իրրեդէնտիստկան երկիմաստութիւնը: Սա կը պահանջի վերականգնել Լեռնային Ղարաբաղի ինքնակառավարումը, վերադարձնել օկուպացուած հայկական տարածքները եւ պաշտօնապէս հրաժարուել Հայաստանի դէմ տարածքային պահանջներից։ Ադրբեջանը չի կարող Հայաստանից պահանջել թաղել անցեալը՝ միեւնոյն ժամանակ ինքը կառչած մնալով պատմութեան այն տարբերակից, որը խաթարում է ժամանակակից միջազգային իրաւունքի շրջանակը։ Ի վերջոյ, խաղաղութիւնը կառուցուած է ոչ միայն սահմանադրութիւնների եւ պայմանագրերի, այլ նաեւ մտաւոր եւ իրաւական ազնւութեան վրայ, մի բան, որը պէտք է սկսել հէնց քո երկրից»:
