2024 թ. օգոստոսի 30-ին «Հայաստանի Հանրապետութեան եւ Ադրբեջանի Հանրապետութեան միջեւ պետական սահմանի սահմանազատման եւ սահմանային անվտանգութեան հարցերով յանձնաժողովի եւ Ադրբեջանի Հանրապետութեան եւ Հայաստանի Հանրապետութեան միջեւ պետական սահմանի սահմանազատման պետական յանձնաժողովի համատեղ գործունէութեան մասին» կանոնակարգը (այսուհետ՝ Կանոնակարգ), ստորագրուած վերոյիշեալ յանձնաժողովների նախագահների կողմից, Հայաստանի Հանրապետութեան տարածքային ամբողջականութիւնը, անվտանգութիւնն ու ինքնիշխանութիւնը խաթարող լրջագոյն սպառնալիքներ է պարունակում։ Այն հակասում է թէ՛ միջազգային իրաւունքին, թէ՛ Հայաստանի Հանրապետութեան ազգային օրէնսդրութեանը։
Մասնաւորապէս՝
-Ակնյայտօրէն անտեսուել է (յատկապէս Սահմանադրական դատարանի 26.09.2024թ. թիւ ՍԴՈ-1749 որոշմամբ) Հայաստանի Հանրապետութեան փոխուարչապետի ղեկավարմամբ ձեւաւորուած յանձնաժողովի ստեղծման եւ գործունէութեան սահմանադրականութեան խնդիրը։ Յանձնաժողովը չունի սահմանադրական հէնք, քանի որ Սահմանադրութեամբ եւ «Կառաւարութեան կառուցուածքի եւ գործունէութեան մասին» ՀՀ օրէնքի 7-րդ յօդուածի 16-րդ մասի համաձայն, որը սահմանուել է որպէս այս յանձնաժողովի ստեղծման իրաւական հիմք՝ «Վարչապետն իրաւասու է կազմաւորելու խորհրդակցական մարմիններ»:
-Առերեւոյթ հակասահմանադրական մարմինը (յանձնաժողովը), նրա ղեկավարը, այս մարմնին աջակցող պաշտօնատար անձինք օժտուել են առանց հանրաքուէի Հայաստանի Հանրապետութեան տարածքային փոփոխութիւնների յանգեցնող իրաւաբանական նշանակութիւն ունեցող միջազգային իրաւական փաստաթղթեր Հայաստանի անունից համաձայնեցնելու, կնքելու (ստորագրելու) կամ նման հետեւանքների յանգեցնող գործողութիւններ ձեռնարկելու ապօրինի լիազօրութիւններով: Տաւուշի մարզի բնակավայրերում տեղի ունեցածը սողանցք է բացում նաեւ յետագայ հակասահմանադրական գործընթացների համար:
-Կանոնակարգը ստորագրուել է, ինչպէս նաեւ վերը նշուած գործողութիւնները ձեռնարկուել են պատերազմի սպառնալիքի ներքոյ, ինչի մասին յայտարարել են Նիկոլ Փաշինեանը եւ իշխող քաղական ուժի անդամները՝ պնդելով, որ նման գործողութիւններ ձեռնարկելովփորձում են մեղմել, բայց ոչ բացառել պատերազմի սպառնալիքը: Այս հանգամանքը, ինչպէս նաեւ Ադրբեջանի ռազմաքաղաքական պատասխանատուների՝ ուժի կիրառման չդադարող սպառնալիքները, գերեւարուած (պատանդառուած) մեր հայրենակիցների ադրբեջանական բանտերում ապօրինաբար պահուելու եւ շարունակաբար խոշտանգումների ենթարկուելու փաստէրն անտեսուել են Հայաստանի քաղաքական իշխանութեան եւ Սահմանադրական դատարանի կողմից, ինչը հակասում է Սահմանադրութեան 13-րդ յօդուածով, ինչպէս նաեւ «Միջազգային պայմանագրային իրաւունքի մասին» Վիեննայի կոնուենցիայի 52-53-րդ յօդուածներով ամրագրուած դրոյթներին, որոնցով մասնաւորապէս սահմանուած է, որ ուժի կիրառման կամ դրա պառնալիքի ներքոյ կնքուած միջազգային պայմանագրերն առ ոչինչ են:
-Կանոնակարգով որպէս պետական սահմանի սահմանազատման գործընթացի հիմնարար սկզբունք յայտարարուած 1991 թ․ Ալմայ Աթայի հռչակագիրը հանրութեանը առերեւոյթ մոլորեցնելու փորձ է, քանի որ այն չի երաշխաւորել Հայաստանի Հանրապետութեան սահմանների անձեռնամխելի լինելը: Բացի այդ, որպէս Ալմայ Աթայի հռչակագրի կիրառման փաստարկ ներկայացւում է ստորագրող կողմերի կողմից միմեանց տարածքային ամբողջականութեան ճանաչումն, ինչն ամրագրուած է նաեւ միջազգային հիմնարար իրաւական փաստաթղթերում (ՄԱԿ-ի կանոնադրութիւն, Հեկսինկիի եզրափակիչ ակտ)։ Թեեւ Ադրբեջանը յայտարարում է տարածքային ամբողջականութեան եւ սահմանների անձեռնմխելիութեան սկզբունքներին իր հաւատարմութիւնը, սակայն շարունակում է Հայաստանի ինքնիշխան տարածքների բռնազաւթումը։
-Կամայականօրէն ընտրուած քարտէզագրական փաստաթղթերի շրջանակը որոշակիացնելու հարցից խուսափելով, Հայաստանի քաղաքական իշխանութիւնն ու Սահմանադրական դատարանն անտեսել են, որ Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ սահմանագծման եւ սահմանազատման աշխատանքներն աւարտուել են դեռեւս 1980-ականների վերջին, ինչի վերաբերեալ Հայաստանի կառավարութիւնն իր տիրապետութեան տակ ունեցել է անհրաժեշտ իրաւական հիմքերը, սակայն չի դրել պաշտօնական շրջանառութեան մէջ:
-Կանոնակարգը չի ներառում կողմերի համար առանց վերապահումների վաւերացնելու պահանջ: Բացի այդ, Կանոնակարգն Ադրբեջանում չի անցել ներպետական համաձայնեցման ընթացակարգ, ինչը չի բացառում Ադրբեջանի կողմից՝ Հայաստանի համար անընդունելի վերապահումներով վաւերացնելու հնարաւորութիւնը։
-Կանոնակարգը յղում է կատարում Հայաստանի Հանրապետութեան եւ Ադրբեջանական Հանրապետութեան միջեւ խաղաղութեան եւ միջպետական յարաբերութիւնների հաստատման մասին համաձայնագրին, որի տեքստը հրապարակուած չէ, բովանդակութիւնը, կողմերի ստանձնած պարտաւորութիւնները եւ իրաւունքները յայտնի չէն։ Յայտնի չէ, թէ երբ այդ համաձայնագիրը կը համաձայնեցուի, կը հաստատուի ու կուաւերացուի։ Ընդսիմն, Կանոնակարգի համաձայն, ինչ որ մի պահի սահմանազատումը կարող է իրականացուել ինչ որ սկզբունքով, որը ո՛չ Սահմանադրական դատարանին, ո՛չ Ազգային ժողովին յայտնի չէ։
-Սահմանադրական դատարանի որոշմամբ արտացոլուած դիրքորոշումները գրեթէ բառացի կրկնում են Նիկոլ Փաշինեանի յայտարարութիւններում արտացոլուած մտքերը, Հայաստանի անկախութեան մասին հռչակագրի եւ Սահմանադրութեան միջեւ արհեստական հակադրումներ ստեղծելու (ներկայացնելու) փորձերը, ինչն աներկբայ վկայում է, որ ՍԴ որոշումը կայացուել է գործադիր իշխանութեան առերեւոյթ թելադրանքով, ինչն ինքնին աղերս չունի սահմանադրական արդարադատութեան հետ:
-Արդէն իսկ արձանագրուած հատուածական սահմանազատման իրողութիւնը, Կանոնակարգում վէճերի լուծման մեխանիզմի բացակայութիւնը, տարաձայնութեան դէպքում՝ դեռեւս չհրապարակուած ռուսերէն տեքստի կիրառման հնարաւորութիւնը, եւս էական յաւելեալ ռիսկեր են պարունակում։
Ըստ այդմ, Հայաստանի Հանրապետութեան Ազգային ժողովի «Հայաստան» խմբակցութիւնը
ՀԱՅՏԱՐԱՐՈՒՄ Է․
1.Սահմանադրական դատարանի կողմից Կանոնակարգով ստանձնած պարտաւորութիւնների Սահմանադրութեանը չհակասելու մասին եզրակացութիւնը քաղաքական պատուէր կատարելու ողջամիտ կասկած է առաջացնում։ Անտեսուել են ուժի կիրառման փաստացի սպառնալիքի ներքոյ, ինչպէս նաեւ առանց պատշաճ լիազօրութիւնների սահմանազատում եւ սահմանագծում իրականացնելու, դրանց վերաբերեալ բանակցութիւններ վարելու, իրաւական նշանակութեան փաստաթղթեր համաձայնեցնելու, ստորագրելու (կնքելու) հանգամանքները:
2.Անտեսուած է նաեւ այն, որ Կանոնակարգը չի պարունակում անվտանգային բազմաթիւ ռիսկերի կառավարման մեխանիզմներ։ Կանոնակարգում սահմանազատման գործընթացի հիմնարար սկզբունքի հնարաւոր փոփոխութեան ենթակայ լինելու դրոյթի առկայութիւնը, սահմանազատման շուրջ եղած տարաձայնութիւնների եւ վէճերի խաղաղ պայմաններում լուծման մեխանիզմի, նոյն սկզբունքը ամբողջ սահմանագծի սահմանազատման համար կիրառելու, ինչպէս նաեւ միջպետական յարաբերութիւններում ուժի կիրառման սպառնալիքի (պատերազմի) բացառման՝ կողմերի պարտաւորութիւնների բացակայութիւնը աւելի է ընդգծում անտանգային ռիսկերի անկառավարելի բարձր մակարդակը։
3.Կանոնակարգի ներպետական համաձայնեցման (վաւերացման) գործընթացը երկու երկրներում չի ընթանում համընթաց՝ բացառելու համար Ադրբեջանի կողմից անընդունելի վերապահումներով վաւերացնելու հնարաւորութիւնը։
4.Հայաստանի Հանրապետութեան եւ Ադրբեջանական Հանրապետութեան միջեւ միջպետական սահմանի սահմանազատման համար ելակէտային սահմանագիծը պէտք է յստակ սահմանուած եւ նկարագրուած լինի ՀՀ օրէնսդրութեամբ, որպէսզի սահմանազատման հետեւանքով այդ ուրուագծի հնարաւոր փոփոխութիւնը ենթակայ լինի հանրաքուէի միջոցով որոշման։
5.Հակառակ Կանոնակարգում առկայ անորոշութեան, սահմանազատման ժամանակ (ընթացքում), միջազգային լաւագոյն փորձում կիրառուող «ոչինչ համաձայնեցուած չէ, եթէ ամէն ինչ համաձայնեցուած չէ սկզբունքի» գործադրումը պահանջում է, որ որեւէ հատուածի սահմանազատում չի կարող վերջնական համարուել, քանի դեռ չի նկարագրուել ամբողջ սահմանը։ Մինչեւ միջպետական սահմանի ամբողջական սահմանազատման աւարտը (անհրաժեշտութեան դէպքում՝ հանրաքուէի կազմակերպումն ու արդիւնքների վաւերացումը), արգելւում է իրականացնել սահմանագծում եւ զինուած ուժերի որեւէ վերատեղակայում։
Առ այդ, հաշուի առնելով վերոգրեալը, նկատի առնելով 21.10.2024թ. Ազգային ժողովի արտաքին յարաբերութիւնների մշտական յանձնաժողւում հարցի քննարկման արդիւնքները «Հայաստան» խմբակցութիւնը Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ իրականցուող սահմանազատման գործընթացը, ինչպէս նաեւ Կանոնակարգի վաւերացման տեղի ունեցող ներպետական ընթացակարգերը համարում է հակասահմանադրական եւ Հայաստանի Հանրապետութեան ազգային-պետական շահերին հակասող։ Ուստի, խմբակցութիւնը չի մասնակցելու Ազգային ժողովի նիստում Կանոնակարգի քննարկմանը եւ քուէարկութեանը։
Ազգային ժողովի «Հայաստան» խմբակցութիւն
21.10.2024 թուական
