Monument Watch-ը կ՛ահազանգէ, որ Ատրպէյճան քանդած է Արցախի եւ Հայաստանի հանրապետութիւններուն սահմանագլխուն գտնուող «Մեծ եւ Փոքր Սիւնիքներ» յուշակոթողը՝ յիշեցնելով, որ անոր կարգավիճակին վերաբերեալ, թէ՛ զանազան լրատուականներ եւ անհատներ եւ թէ Monumentwatch նախաձեռնութիւնը ահազանգած էին տակաւին Ապրիլ 2023ին :
Այս առիթով հրապարակուած յայտարարութեան մէջ կ՛ըսուի հետեւեալը. «Յիշեցնենք, որ 2023 թուականի Մարտի 29ին Ադրբեջանի կողմից Լաչինի միջանցքի նախկին երթուղու փակումից եւ արդէն Ապրիլի սկզբին` նոր երթուղու արեւմտեան հատուածի (Կոռնիձոր եւ Տեղ գիւղերով անցնող) գործարկումից յետոյ Ադրբեջանի վերահսկողութեան տակ անցաւ նաեւ Սիւնիքի եւ Արցախի սահմանագլխին կառուցուած «Մեծ եւ Փոքր Սիւնիքներ» կամ «Մայր Հայրենիք» կոչուող յուշակոթողը:
«Յուշարձանը կառուցուել է 2004 թուականին Մեծ եւ Փոքր Սիւնիքների միասնութեան գաղափարով: Յուշարձանի ճարտարապետը Սեւադա Զաքարեանն է, կառուցուել է Սիւնիքի նախկին մարզպետ Սուրէն Խաչատրեանի նախաձեռնութեամբ եւ Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատի տնօրէնների խորհրդի նախագահ Մաքսիմ Յակոբեանի ֆինանսաւորմամբ: 2007 թուականին յուշարձանի տարածքում կանգնեցուել է նաեւ խաչքար: Սուղ ժամկէտներում յուշահամալիրի տեղափոխութեան անհնարինութիւնը հաշուի առնելով, հայկական կողմը 2023 թուականի Ապրիլի 3ին տեղափոխեց միայն խաչքարը (https://syuniacyerkir.am/syuniqi-e%D6%82-artsakhi-sahmanaglkhin-kangnetsvats-mets-e%D6%82-poqr-syuniqner-hushakotokhy-nuynpes-okhbergakan-chakatagir-unetsav), եւ սա կարելի է համարել եզակի բացառութիւն, երբ յուշարձանը հանւում է իր պատմական լանդշաֆտից (բնանկարէն), կտրւում իր ամբողջականութիւնից` յանուն փրկութեան: Ինչպէս եւ եզրակացւում էր, «Գուգլ»ի արբանեակային քարտէզի 2024 թուականի Ապրիլ ամսի թարմացումով արդէն երեւում է, որ յուշարձանը հողին է հաւասարեցուել:
«Մեր արձագանգը
«1954 թուականի Հաագայի կոնվենցիան (պայմանագիրը), որը նաեւ միւս միջազգային պայմանագրերի հիմքն է, իր առաջին յօդուածով սահմանում է․ «Մշակութային արժէքը անկախ ծագումից կամ սեփականատիրոջից, իւրաքանչիւր ժողովրդի համար մեծ նշանակութիւն ունեցող շարժական կամ անշարժ ժառանգութիւնն է, ինչպիսիք են ճարտարապետութեան, արուեստի կամ պատմութեան յուշարձանները, անկախ դրանց կրօնական կամ աշխարհիկ բնոյթից»: Համաձայն «Զինուած հակամարտութիւնների ժամանակ մշակութային արժէքների պաշտպանութեան մասին» 1954 թուականի Հաագայի կոնվենցիայի 4րդ յօդուածի` արգելուած է մշակութային ժառանգութեան հանդէպ վանդալիզմի, գողութեան, կողոպուտի, իւրացման, թշնամանքի եւ հաշուեյարդարի ցանկացած գործողութիւն:
«Մեծ եւ Փոքր Սիւնիքներ» յուշակոթողը Ադրբեջանի վերահսկողութեան տակ անցնելուց յետոյ պէտք է պաշտպանուած լինէր վերոնշեալ կոնվենցիայի Առաջին Արձանագրութեամբ, որը նախատեսուած է գրաւեալ (օկուպացուած, իւրացուած) տարածքներում մշակութային կամ հոգեւոր արժէքների պաշտպանութեան համար: Արձանագրութեան 1ին կէտը նշում է, որ «Իւրաքանչիւր կողմ պարտաւորւում է կանխել զինուած հակամարտութեան ժամանակ իր կողմից գրաւուած տարածքից մշակութային արժէքների վնասը, արտահանումը, կամ փոխանցումը երրորդ երկիր» (http://portal.unesco.org/en/ev.phpURL_ID=15391&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html): Նկատենք, որ Ադրբեջանը, 1993 թուականի Սեպտեմբերի 20ից ընդունել է այս արձանագրութիւնը եւ պարտաւորուել հետեւել դրոյթներին (https://www.unesco.org/en/countries/az/conventions):
«Այնուամենայնիւ, ինչպէս եւ ցոյց են տալիս այս եւ դրան նախորդած բազմաթիւ դէպքերը, Ադրբեջանն իրականացնում է մշակութային ցեղասպանութիւն` ոտնահարելով միջազգային կոնվենցիաներով ստանձնած իր պարտաւորութիւնները»:
