Խաչատուր Ստեփանեան
ՀՅԴ Հայաստանի ԳՄ անդամ, Պատմական գիտութիւնների դոկտոր, պրոֆէսոր, Խ. Աբովեանի անուան ՀՊՄՀ համաշխարհային պատմութեան եւ նրա դասաւանդման մեթոդիկայի ամբիոնի վարիչ
Տրակտատ յեղափոխութեան մասին
Յեղափոխութեան տեսակաւորման համար անհրաժեշտ է հաշուի առնել մի շարք գործոններ եւ չափանիշներ՝ ուժգնութեան եւ յաջողութեան աստիճանը, գաղափարաբանական առաջադրանքները եւ դրանց իրականացման չափը, բնոյթը, ընդհանրականութիւնը, ծաւալը, տեւողութիւնը, գործադրուած միջոցները, համաժողովրդականութեան աստիճանը, ղեկավարութեան սոցիալական մակարդակը, քաղաքական ըմբռնումները եւ այլն:
Սոցիալ-քաղաքական առումով յեղափոխութիւնները կարող են լինել ազգային, քաղաքական, սոցիալական կամ սոցիալ տնտեսական:
Ազգային յեղափոխութիւնն այն է, երբ ժողովուրդը ձգտում է ազատութեան օտար ազգի կամ բռնակալների լծից եւ ինքն է որոշում իր ճակատագիրը: Այդպիսի յեղափոխութիւն էր 19-րդ դ. վերջի եւ 20-րդ դ. սկզբի արեւմտահայ ազգային-ազատագրական պայքարը թուրքական բռնապետութեան դէմ, Հունաստանի, Բուլղարիայի եւ բալկանեան միւս ժողովուրդների անկախացումը օսմանեան լծից, Այդպիսի յեղափոխութեամբ անկախացան բրիտանական եւ ֆրանսիական գաղութները:
Քաղաքական յեղափոխութիւնն այն է, երբ պայքար է մղւում մարդու իրաւուքների, օրէնքի առջեւ հաւասարութեան, ժողովրդաւարութեան հաստատման համար: Այդպիսի յեղափոխութիւնները սովորաբար աւարտւում են սահմանադրութեան փոփոխութեամբ:
Սոցիալական կամ սոցիալ-տնտեսական յեղափոխութիւնները լինում են սոցիալական անարդարութիւնները սրբագրելու համար: Երբ երկրում կան տնտեսական եւ այլ բնոյթի մենաշնորհներ, որոնք խոչընդոտում են ընդհանուր զարգացմանը, միաժամանակ գործադրուող բարեփոխումները չէն արդարացնում սպասելիքները, յեղափոխութիւնը դառնում է անխուսափելի:
Տրակտատ պատերազմի մասին
Պատէրազմը եւ յաջորդ պատերազմը
Ինչպէս արդէն նշուեց, մարդկութեան պատմութիւնը նախ պատերազմների պատմութիւն է: Հետեւաբար պատերազմից անմիջապէս յետոյ պէտք է նախապատրաստուել յաջորդ պատերազմին:
Պատէրազմի ժամանակ առաջադրուած նպատակների իրականացմանը զուգահեռ ճշգրտւում են յաջորդ պատերազմի ռազմավարական եւ մարտավարական խնդիրները: Պատէրազմը մղում են ոչ միայն յաղթանակի հասնելու, այլեւ յաջորդ պատերազմում դիրքային առաւելութիւն ունենալու համար: Կարճմտութիւն է պատերազմի նպատակը սահմանափակել միայն այդ պատերազմի առաջադրած խնդիրներով: Եթէ ընթացող պատերազմում, թեկուզ յաղթական, չես առաջնորդւում նաեւ յաջորդ պատերազմում յաղթելու տրամաբանութեամբ, ուրեմն կատարեալ չէ քո յաղթանակը նաեւ ընթացող պատերազմում:
Եւ յիշէնք․ որքան էլ կորստաբեր, ծանր ու դաժան լինի պատերազմը, այն անխուսափելի է: Պատէրազմում հնարաւոր կորուստներից կարելի է խուսափել, բայց պատերազմից՝ երբեք: Եւ ուրեմն՝ պատրաստուել է պէտք յաջորդ պատերազմին, որքան շատ պատրաստուածութիւն, այնքան քիչ կորուստ, որքան քիչ կորուստ, այնքան շատ ձեռքբերում:
Պատէրազմը եւ քաղաքակրթութիւնը
Քաղաքակրթութիւններին պէտք է նայել պատերազմների պրիզմայով: Ազգը պատերզմում է նաեւ իր քաղաքակրթութիւնը տարածելու եւ հաստատելու համար:
Քաղաքակրթութեան ներկայիս ընկալումը նոյնպէս ուղղակիօրէն կապուած է պատերազմի հետ: Խաբկանքից ազատ մարդն է, որ օգտւում է քաղաքակրթութեան բարիքներից: Պատէրազմի ժամանակ ամենամեծ խաբկանքը քաղաքակիրթ լինելն ու քաղաքակիրթ մարդկութիւնից ակնկալիք ունենալն է:
Պատէրազմի ժամանակ ազգը քաղաքակրթութիւնը պէտք է ծառայեցնի իր կենսական շահերին, իսկ եթէ չի ստացւում, պէտք է ոտնակոխ անի այդ քաղաքակրթութիւնը:
Պատէրազմը եւ յաղթելու կամքը
Պատէրազմը կամքի դրսեւորման ասպարէզ է: Կամք է անհրաժեշտ չուախենալու, փախուստի չդիմելու, չգաղթելու, չյանձնուելու, մինչեւ վերջ պայքարելու եւ յաղթելու համար:
Պատէրազմում վախը սարսափելի հետեւանքներ է թողնում: Վախը բնական երեւոյթ է, որը յատուկ է իւրաքանչիւր գիտակից մարդու: Կամք է անհրաժեշտ գիտակցելու համար, որ վախը մարդուն կը դարձնի կենդանի դիակ: Վախը սպանում է մարդու մէջ հաւատը յաղթանակի հանդէպ, խիղճը պարտականութեան առջեւ, սէրը զինակցի հանդէպ:
Հիմնականում վախով են պայմանաւորուած պատերազմի միւս արգահատելի երեւոյթները՝ փախուստի դիմելը, գաղթը, թշնամուն յանձնուելը: Հնարաւոր է, որ չուախենաս, բայց՝ գաղթես: Կամք է պէտք նաեւ չգաղթելու համար: Այդ զարհուրելի երեւոյթը ոչ միայն բարոյապէս կոտորում է գաղթողին, այլեւ՝ զինուորին: Մի բան է, երբ զինուորը կռւում է՝ իր թիկունքում զգալով բնակչի շնչառութիւնը, մի այլ բան, երբ տեսնում է գաղթի քարաւանը: Կամք է պէտք պատերազմի ժամանակ չգաղթելու եւ զօրութիւն՝ թշնամուդ գաղթ պարտադրելու համար:
Պատէրազմում մինչեւ վերջ անուարան կռիւը եւ յաղթելու անսակարկ կամքը յաջողութիւն նախապայմաններ են: Յաղթական տրամադրութիւնը, յաղթանակին հոգեբանօրէն պատրաստ լինելը որակներ են, որոնք կոփում են յաղթելու կամքը. այլապէս մարդը պարտւում է:
Հայը յաղթել, երբ պատերազմել է յաղթելու կամքի դրսեւորմամբ: Պարտուել է դրա բացակայութեան պատճառով….
Տրակտատ ազգի մասին
Ազգի գաղափարի ընկալման կարեւորութիւնը
ԱԶԳի գաղափարն ու էութիւնը շատ երկար ժամանակ քննարկուել են եւ շարունակում են քննարկուել ինչպէս համաշխարհային դասական քաղաքական մտքի, այնպէս էլ հայ հասարակական-քաղաքական մտքի կողմից:
ԱԶԳի գաղափարի ընկալումը ուրոյն սոցիոլոգիական տեսական խնդիր է: Քաղաքական դաստիարակութեան տեսակէտից խիստ կարեւոր է դրա լուծումը՝ այդ գաղափարի մարսումը: Անկախ պետականութիւնը չկորցնելու, ամրացնելու, հայութեան յաւիտենականութիւնը երաշխաւորելու համար մէզ անհրաժեշտ է վերաթարմացնել ԱԶԳի գաղափարը:
Թերեւս կարիք կայ առաջադրելու այն հարցադրումները, որոնք անմիջականօրէն կապ ունեն ԱԶԳ կոչուող հաւաքականութեան եւ նրանից ածանցուող ԱԶԳ-ՊԵՏՈՒԹՅԱՆ, ԱԶԳԱՅՆԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ, ինչու ոչ՝ ԱԶԳԱՅՆԱՄՈԼՈՒԹՅԱՆ եւ այլ երեւոյթների հետ:
Պետք է դիտարկել Ազգն առաւելաբար քաղաքական, մշակութային, թե՞ ծագումնաբանական կատէգորիայ է, կամ՝ դրանց ամբողջութիւնը, կամ՝ դրանց մի մասի ամբողջութիւնը: Այս հարցերի պատասխանների պարզաբանումը եւ դրանց ընկալումն է, որ մէզ համար ճանապարհ է բացելու դէպի ընդհանուր ընկալելի ապագայ:
Ազգին բնորոշող հիմնական յատկանիշները
Սեփական հայրենիքի, պատմութեան, պատմական յիշողութեան, քաղաքակրթական ակունքների, պետութեան հանդէպ սէրն ու յարգանքը պէտք է ներառուէն ազգի բարոյական հիմքերի մէջ:
Ընդունուած է ազգին բնորոշող յատկանիշներ համարել ծագումը, մարդաբանական կառուցուածքը, ընդհանուր աշխարհագրական տարածքը, մշակոյթը, լեզուն, պատմութիւնը, պետութեան ընկալման ձեւը, ապագայի մասին պատկերացումները:
Սակայն նշուած իւրաքանչիւր յատկանիշ ոչ միայն կարիք ունի մեկնաբանութեան, այլեւ պէտք չէ միանշական ընդունել: Այս բոլոր յատկանիշները պէտք է համահունչ լինէն հաւաքականութեան մէջ:
Արեան կապը, մարդաբանական կառուցուածքը միանշանակ առաջնային նշանակութիւն ունեն հաւաքականութեան համար ծագումնաբանական հիմքերով օժտելու տեսանկիւնից:
Աշխարհագրական տարածքը մեծապէս կարեւոր է ազգին բնութագրելու համար: լեռները, հարթավայրերը, ծովը, տաք եւ ցուրտ կլիման իրենց հետքն են թողնում ազգերի ճակատագրի վրայ՝ կազմաւորումից սկսած:
Ազգ-հաւաքականութեան բնորոշման համար անհրաժեշտութիւն է լեզուն եւ մշակոյթը: Չի կարող ազգը կատարեալ լինել առանզ լեզուի եւ մշակոյթի: Տարբեր ազգեր, եթէ կրում են նոյն լեզուն, նոյնիսկ այդ պարագայում փորձում են նոյն լեզուի մէջ տարբերութիւններ ստեղծել: Յատկանշական է, որ այդ տարբերութիւնը աւելի շատ բնական է, քան արհեստական: Ինչ վերաբերում է մշակոյթին, ապա առանց ուրոյն եւ բարձրարժէք մշակոյթի ազգերը պարզապէս չէն կարող գոյութիւն ունենալ:
Ազգերին հաւաքական գիտակցութիւն տալիս է նաեւ պատմական անցեալը, նրա փառաւոր եւ ողբերգական էջերի հաւաքական ընկալումը:
Ազգն իր բնարոշումը բիւրեղացնում է յատկապէս պետութեան ընկալման ձեւի եւ ապագայի հանդէպունեցած իր պատկերացումներում:
Հիմնականում այս յատկանիշներով են օժտուած ազգերը եւ այս յատկանիշներով տարբերւում միմեանցից:
