«Դրօշակ»-ի Առաջնորդող
2023 թ․ սեպտեմբերի 19-ին՝ ցերեկուայ ժամը 1-ին, ադրբեջանական զինուժը լայնամասշտաբ ագրեսիայ սկսեց Արցախի դէմ՝ կիրառելով մեծաթիւ ծանր տեխնիկայ, հրետանի եւ օդուժ։ Հերթական պատերազմը Ադրբեջանի իշխանութիւնները պաշտօնապէս ներկայացրին որպէս հակաահաբեկչական գործողութիւն։ Նոյն օրուայ երեկոյեան, մօտաւորապէս նոյն ժամանակ, երբ ռազմական գործողութիւնները խիստ նուազել էին, իսկ թշնամուն չէր յաջողուել, բացի մի քանի պահակակէտէրի գրաւումից, լուրջ առաջխաղացում արձանագրել, ադրբեջանական կողմը յայտարարեց, թէ հնարաւոր է դարձել հասնելու հակաահաբեկչական գործողութեամբ սահմանուած նպատակների իրականացմանը։ Տպաւորութիւնն այն էր, թէ սրանով հերթական ագրեսիան կը դադարեցուի, սակայն, ադրբեջանական զինուժին յաջողուեց տարբեր ուղղութիւններով ճեղքել հայկական պաշտպանութիւնը եւ առաջ ընթանալ։ Յայտնի է, թէ յաջորդ օրուայ ճիշտ ցերեկուայ ժամը 1-ին ինչ պայմաններով հնարաւոր դարձաւ հաստատել զինադադար։
Կարելի՞ է արդյօք ենթադրել, որ Ադրբեջանի իշխանութիւններն իրենց առջեւ առաւելագոյնին հասնելու նպատակը չէին դրել, այլ ցանկանում էին նախ՝ ոչնչացնել սահմանային գծով շարուած հայկական կողմի ռադիօլոկացիոն սարքերը՝ հասնելու դիրքային նոր առաւելութիւնների եւ հընթացս շօշափելու, ի դէմս խաղաղապահների, առաջին հերթին Ռուսաստանի եւ ապա արտաքին այլ ուժերի արձագանքը։ Իհարկէ, սա էլ չի նշանակում, թէ թուրք-ադրբեջանական ուժը նախապէս չէր հաշուել, թէ ինչպիսին կը լինի միջազգային հնարաւոր արձագանքը։ Իրաւամբ էլ, նոյն օրը ՄԱԿ-ից սկսած մինչեւ գերտէրութիւններն ու այլ պետութիւններ եւ առանձին քաղաքական գործիչներ դատապարտող խօսքեր ասացին, պահանջեցին դադարեցնել ագրեսիան, սակայն Ադրբեջանը շարունակեց եւ աւարտին հասցրեց իր բարբարոսական ծրագիրը։ Սա նշանակում է, որ նա համարժէքօրէն էր գնահատում այդ բոլոր յայտարարութիւնները՝ լաւ հասկանալով, որ ինչպէս մինչ այժմ դատարկ դատապարտումներին ու զգուշացումներին ոչինչ չի հետեւել, նոյնն էլ լինելու է այս անգամ։ Նոյն այդ տէրութիւնները բազմիցս բացայայտօրէն յայտարարել են, որ Ադրբեջանից լուրջ ակնկալիքներ ունեն, մասնաւորապէս խօսքը վերաբերում է ռուսական էներգակիրներից հրաժարուելու պայմաններում դրանց մէկ մասը Ադրբեջանի հաշուին եւ Ադրբեջանի տարանցիկ ուղիներով լրացնելուն։
Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ միջնորդի մենաշնորհին յաւակնող Ռուսաստանը, հանուն Արցախի կամ Հայաստանի որեւէ ցանկութիւն չի դրսեւորում յարաբերութիւնները փչացնելու Ադրբեջանի, ինչպէս նաեւ Թուրքիայի հետ, երբ վերջիններիս հետ շաղկապուած է ճանապարհային, լոգիստիկ, տնտեսական, իհարկէ՝ քաղաքական զանազան կարեւոր գործոններով։ Սրանով հանդերձ, օրեր անց եղաւ տեղեկատուական արտահոսք, փաստող, որ շահագրգիռ դաշնակից երկու տէրութիւնները ձեռքերը լուացած եւ մի կողմ քաշուած չէն եղել։ Ինչպէս յայտնեց ռուսաստանաբնակ արեւելագէտ Կարինէ Գեւորգեանը․ «Փաշինեանը ստել է՝ ասելով, որ ռուսական խաղաղապահ զօրախումբը չի միջամտում իրավիճակին։ Ես կարող եմ կիսուել ներքին տեղեկութիւններով: Շոյգուն այցելել է Թեհրան, որտեղ ռուսական եւ իրանական կողմերն առաջարկել են լուծում, որը կարող է իրականացուել իրավիճակը փրկելու՝ անարիւն լուծման համար։ Լուծումը շատ խոստումնալից էր, բայց դրա համար անհրաժեշտ էր Փաշինեանի համաձայնութիւնը՝ օգտագործելու Հայաստանի տարածքը որպէս յենարան։ Սակայն Փաշինեանը վախկոտօրէն հրաժարուեց՝ ամբողջ աշխարհին յայտարարելով, որ Ռուսաստանը ոչինչ չի անում»։ Ըստ Կարինէ Գեւորգեանի՝ Շոյգուի եւ Իրանի ՊՆ նախարարի հանդիպմանը երեք անգամ հրաւիրուել է Հայաստանի ՊՆ նախարար Սուրէն Պապիկեանը, սակայն նա մերժել է։ Այսպիսով՝ եւս մէկ անգամ ակնյայտ է դառնում, որ ամբողջովին Արեւմուտքի ու թուրք-ադրբեջանական տանդէմի խամաճիկը դարձած Նիկոլ Փաշինեանը պատրաստ է փաստացի մասնակիցը դառնալ Արցախի վերջնական կործանմանն ու արցախահայութեան ցեղասպանութեանը, բայց ունակ չէ կամ չի ցանկանում հրաժարուել Արեւմուտքի ու ադրբեջանաթուրքական տանդէմի առջեւ ունեցած ծառայութիւնից։
Այս օրերին բացայայտուող տեղեկատուութիւնից յայտնի դարձաւ նշանաւոր ստախօսի եւս մէկ կեղծիքը․ պարզւում է, որ Ռուսաստանը չի հրաժարուել Հայաստանին զէնք վաճառելուց, հրաժարուողը եղել է Հայաստանը, որի իշխանութիւնը նոյնիսկ գնուած զէնքը չի ներկրել Հայաստան։ Հայաստանի ղեկավարութիւնը նոյն կերպ հրաժարուել ու հրաժարւում է ռազմական համագործակցութիւնից այն միակ երկրի հետ, որի շահերից է օբեկտիւօրէն բխում Հայաստանի տարածքային ամբողջականութիւնն ու սահմանների անձեռնմխելիութիւնը։ Նիկոլ Փաշինեանը անգամ 44-օրեայ ճակատագրական պատերազմի օրերին հրաժարուեց օգտուել իր դաշնակիցների օժանդակութիւնից, որովհետեւ դա լաւ չէին ընդունելու վերջիններիս, ինչպէս եւ Հայաստանի թշնամիները։ Իսկ արդէն վերջին ժամանակներում Հայաստանի իշխանութիւնը մերժեց Ռուսաստանի հետ ռազմական համագործակցութիւնը, անցել է յարաբերութիւնների բացայայտ սրման, միեւնոյն ժամանակ Հայաստանում կազմակերպում է հայ-ամերիկեան զօրավարժութիւններ։ Բոլորովին աւելորդ չէ շաղկապելը Ռուսաստանին անհանգստացնող այս զօրավարժութիւնների փաստը ճիշտ հաշուարկով Արցախի վրայ ադրբեջանական յարձակման փաստի հետ։ Ակնյայտօրէն Հայաստանի բախտախնդիր ու ազգադաւ ղեկավարին գայթակղում է Զելենսկու «փառքը»։
Արցախը խորտակելու իր ծրագիրը կատարելուց յետոյ Նիկոլ Փաշինեանի ձեռքերն ազատ կը լինէն՝ իրականացնելու արտաքին պատուիրատուների յաջորդ եւ աւելի կարեւոր յանձնարարութիւնները՝ դադարեցնելու Ռուսաստանի հետ բոլոր տեսակի ռազմական համագործակցութիւններն ու երկրի տարածքից դուրս բերելու դաշնակից երկրի ողջ ռազմուժը, այդ թւում՝ հայ-թուրքական սահմանը պահող ռուսական սահմանապահ զօրքերին եւ Զանգեզուրից, որպէս միջանցք, տարածք տալու թուրք-ադրբեջանցիներին։ Այժմ, երբ ըստ արեւմտաթուրքական դաշինքի՝ ամբողջովին լուծուել է Արցախի հարցը, առաւել եւս հրատապ է դառնում հնարաւորինս կարճ ժամանակահատուածում լուծելու այն խնդիրները, առանց որոնց առաջինի լուծումը մեծ արժէք չունի։ Եթէ գլխաւոր խնդիրը տարածաշրջանային եւ աշխարհաքաղաքական ուղիների հարթումն է, ապա առանց այս հարցերի լուծման վերջինս եւս անհնարին է։ Իսկ ժամանակը չի սպասում, աշխարհաքաղաքական եւ աշխարհակարգային փոփոխութիւնները իրականութիւն են դառնում զգալի արագութեամբ եւ դժուար է կանխագուշակել, թէ տեսանելի հեռանկարում ինչպիսի տեսք կը ստանայ աշխարհաքաղաքական քարտէզը։ Միւս կողմից՝ Նիկոլ Փաշինեանի եւ նրա անհայրենիք խառնախմբի յայտնուելը Հայաստանի կառավարման ղեկի մօտ չսպասուած նուէր էր, որն այլեւս կարող է չկրկնուել երբեւէ։ Հայ ժողովրդի սերունդները դժուար թէ երբեւէ այնքան ապուշ գտնուեն, որ եւս մէկ անգամ կրակէն սեփական սրտին։
Բազմաչարչար ու մայր հայրենիքի կողմից լքուած Արցախի ստացած նոր, ծանր հարուածը կարծես թէ Հայաստանում շատերի համար ունեցաւ սթափեցնող նշանակութիւն եւ ակնյայտ դարձրեց ոչ միայն կատարուածի ողջ ողբերգականութիւնը, այլեւ հեռանկարի ահաւորութիւնը։ Հայ ժողովուրդը կարծես թէ ոտքի է ելել դաւաճան ու հայրենակործան իշխանութեանը անպայմանօրէն հեռացնելու վճռականութեամբ։ Ունակ եւ գիտակից կը լինի՞ ժողովուրդը՝ չնահանջելու, պայքարը շարունակելու մինչեւ նպատակի վերջնական իրագործումը։ Իրականութիւնը փաստւում եւ վճռւում է հէնց հիմա, իսկ այլընտրանքը դաւաճանուած Հայաստանի կործանումն է։
«Դրօշակ» թիւ 9-ը 2023թ.
