Արցախի ինքնորոշման իրաւունքը կրկին օրակարգ բերելու համար անհրաժեշտ է, որ նախ՝ ՀՀ իշխանութիւնները միջազգային ատեաններում ներկայացնեն Արցախում տիրող իրական վիճակը եւ կոնկրէտ փաստէրով ցոյց տան, որ ստեղծուած վիճակում Արցախի ճանաչումն այնտեղ ապրող 120 հազար բնակչութեանը ցեղասպանութիւնից փրկելու միակ ուղին է։ «Փաստինֆոյ»-ի հետ զրոյցում նման տեսակէտ հնչեցրեց Արցախի ԱԺ նախկին պատգամաւոր, պատմաբան Արմէն Սարգսեանը։
«Ադրբեջանի յանցաւոր քայլերի հետեւանքով Արցախում ստեղծուած վիճակը բաւարար հիմք է ստեղծում դրա համար։ Ամենակարեւորն այստեղ այն է, որ Հայաստանն արմատապէս փոխի Արցախի հարցում իր դիրքորոշումն ու քաղաքականութիւնը միջազգային արենայում։ Փաստ է, որ Ադրբեջանն Արցախում էթնիկ զտմանն ուղղուած գործողութիւնները սկսել է կեանքի կոչել յատկապէս Փաշինեանի այն յայտարարութիւնից յետոյ, թէ Արցախը ճանաչում է Ադրբեջանի կազմում։ Քանի դեռ այդ յայտարարութիւնից, կեցուածքից չի հրաժարուել Հայաստանի իշխանութիւնը, վիճակն Արցախում է՛լ աւելի է վատանալու։ Կրկնում եմ՝ Հայաստանը ջանք չպիտի խնայի՝ ապացուցելու համար, որ Արցախի ու արցախահայութեան գոյութիւնն Ադրբեջանի կազմում ուղղակի անհնար է։ Դրա համար բազմաթիւ փաստէր կան։ Արցախի ճանաչումը հնարաւոր դարձնելու համար անելիք ունի նաեւ Սփիւռքը։ Սփիւռքի օջախներն իրենց երկրների խորհրդարանականների վրայ ամէն կերպ պէտք է ազդէն։ Այս փուլում ոչինչ պէտք չի խնայել Արցախի ճանաչմանը հասնելու համար։ Դրա համար նաեւ պատմական հիմքն ունենք․ չմոռանանք, որ Արցախն ինքնորոշուել էր միջազգային բոլոր օրէնքների ու ԽՍՀՄ Սահմանադրութեան համաձայն, այսինքն՝ որեւէ խնդիր նաեւ իրաւական առումով չկայ»,- շեշտեց Սարգսեանը։
Արցախի ԱԺ նախկին պատգամաւորի համոզմամբ, այս ճանապարհով շարժուելու դէպքում յաջողութեան հասնելու շանսէրը մեծ են։ Աշխարհում նախադէպային օրինակներ շատ կան, ուղղակի, ճիշտ ու հետեւողական դիւանագիտական եւ քաղաքական աշխատանք է պէտք տանել՝ ցանկալի արդիւնքի հասնելու համար։
«Ես սա ասում եմ՝ իմ փորձառութիւնն ու Կոսովոյի, Աբխազիայի ու մի շարք այլ օրինակներ հաշուի առնելով։ Նրանք պայքարել են, ճիշտ քաղաքական քայլեր արել, որի շնորհիւ էլ հասել են որոշակի ձեռնտու կարգավիճակի»,-ասում է Սարգսեանն ու հռետորական հարց տալիս՝ այդ ինչո՞ւ Թուրքիան կարող է յայտարարել, թէ Ադրբեջանի ցանկացած քայլին ու որոշմանն աջակցելու է, իսկ Հայաստանը, որ ստանձնել է Արցախի երաշխաւորի պաատսխանատուութիւնը, չի կարող ասել Ադրբեջանին, որ Արցախի վրայ կրկին ռազմական յարձակում սկսելու դէպքում օգնութեան է հասնելու ինքը։
Սարգսեանն ուշադրութիւն է հրաւիրում այն բանի վրայ, որ 120 հազար հայ, ովքեր ունեն ՀՀ անձնագիր, ցեղասպանութեան, սովամահութեան եզրին են կանգնած, բայց քաղաքական աղէտի մասին ոչ մի խօսք չկայ։
«Արցախում օրէցօր խորացող հումանիտար ճգնաժամն աւելի խորացաւ, երբ ՀՀ վարչապետը յայտարարեց, որ պատրաստ է ճանաչել Արցախն Ադրբեջանի կազմում։ Ադրբեջանը դրանից աւելի սանձարձակ դարձաւ ու ամբողջութեամբ պաշարեց Արցախը՝ սովի մատնելով 120 հազար բնակչութեանը, առեւանգելով մարդկանց եւ այլն։ Երբ որ քաղաքական աղէտի մասին բարձրաձայնուի, միջազգային արենայում թմբկահարուէն Ադրբեջանի յանցագործութիւնները եւ, կրկնում եմ, Արցախի ճանաչումը համոզիչ կերպով ներկայացուի որպէս փրկութեան միակ ճանապարհ, հումանիտար աղէտը հնարաւոր կը լինի մեղմել»,-նկատեց մեր զրուցակիցը։
Թումանեանի կկուի պատմութիւնը լաւագոյնս է ցոյց տալիս մեր այսօրուայ իրականութիւնը։ Սարգսեանը նկատում է՝ առաջին ձագը, որ հայրը՝ (նկատի ունի Փաշինեանին,-խմբ․) նետում է աղուէսի բերանը, փորձ է արւում ներկայացնել որպէս խորթ զաւակ, բայց յետոյ, երբ հերթը հասնում է երկրորդ ձագին, ակնյայտ է դառնում, որ խորթն ամենեւին էլ զաւակը չէր, այլ՝ հայրը․․․
«Արցախից յետոյ զոհաբերուելու է Սիւնիքը եւ այդպէս մինչեւ Երեւան՝ այնպէս, ինչպէս Թումանեանի «Չարի վերջում» է նկարագրուած։ Դա կանխել հնարաւոր կը լինի, եթէ Հայաստանն արմատապէս փոխի Արցախի հարցում իր կեցուածքն ու գիծը՝ միջազգային հարթակներում»-եզրափակեց Արմէն Սարգսեանը։
