Ստորեւ ներկայացնում ենք ռուսական «Ռազմաքաղաքական վերլուծութիւն» ինտերնետային ամսագրում հրապարակուած վերլուծաբան Վլադիմիր Պետրովի` «Պենտագոնի վիրուսային ծրագրի նոր փուլ Հայաստանում» յօդուածի` Yerkir.am-ի թարգմանութիւնը:
Մեկ տարի առաջ Յամառուսաստանեան պետական հեռուստառադիօհեռարձակման եթերում Արկադի Մամոնտովի «Անդրոմեդայի շտամ» վաւերագրական հետաքննական ֆիլմը ուշացած եւ ոչ այնքան համոզիչ դատապարտում առաջացրեց Հայաստանի Հանրային հեռուստաընկերութեան մօտ։ «Լուրեր» լրատուականի ռեպորտաժի հեղինակները փորձել են հերքել հանրապետութեան տարածքում Պենտագոնի «կենսաբանական սպառնալիքների նուազեցման» ծրագրերի շրջանակներում յագեցուած ռազմական կենսաբանական օբյեկտների մասին «սուտը» ։ Ըստ հայ լրագրողների՝ կենսալաբորատորիաները, իբր, կապ չունեն ո՛չ այս ծրագրերի, ո՛չ էլ ամերիկացիների հետ, եւ հիմնականում պատկանում են Հայաստանին եւ ամբողջութեամբ վերահսկւում են հանրապետութեան իշխանութիւնների կողմից։ Ակնյայտ փաստերը հերքելու փորձի հեղինակները պէտք է, որ նեարդայնացած լինէին անասնաբուժական առողջապահութեան կազմակերպման միջազգային փորձագէտ, «Մեկ առողջութիւն» հասարակական կոալիցիայի առաջնորդ Գրիգոր Գրիգորեանի հնչեցրած գնահատականից։ «Սա երկրի ինքնիշխանութեան կորստի սկիզբն է. Մի երկու-երեք տարի լաբորատորիաների ցանցի տեղակայումից յետոյ երկիրը լիովին ենթարկւում է, դէ ֆակտոյ գաղութացւում: Դէ իւրէ այն համարւում է ինքնիշխան երկիր, դէ իւրէ լաբորատորիաները պատկանում են այս երկրին, բայց դէ ֆակտոյ երկիրը ընկնում է գերութեան մէջ, փաստացի դառնում է գաղութ»։ Յայտնի վիրուսաբան, Հայաստանի Սննդամթերքի անվտանգութեան պետական ծառայութեան նախկին ղեկավար Գրիգորեանը երկրում ամերիկացի զինուորական կենսաբանների ներկայութեան կտրուկ հակառակորդն է։ Նրանց հիմնական թիրախը, իհարկէ, Ռուսաստանն է՝ պատասխանատուութեան ոլորտների յստակ բաշխմամբ (Արեւելեան Եւրոպան վերահսկւում է Ուկրաինայի «գլխամասային օբյեկտների» կողմից, Կովկասը՝ «Լուգարի կենտրոնը», Թբիլիսիի մօտ, Կենտրոնական Ասիան` Կենտրոնական ռեֆերէնս-լաբորատորիան Ալմաթիում):
«Յետազոտութիւնների շրջանակը կախուած է նրանից, թէ կոնկրէտ ինչ նպատակ է հետապնդւում կոնկրէտ շրջանում, – շարունակում է Գ.Գրիգորեանը. Յայտնի է, օրինակ, որ Կենտրոնական Ասիայի, ինչպէս նաեւ Մոնղոլիայի նահանգների տարածքում ժանտախտի բացիլի մարտական շտամների փորձարկումներ են իրականացւում։ Հայաստանի տարածքում հիմնականում փորձեր են իրականացւում բրուցելյոզի, տուլարեմիայի, սիբիրախտի յարուցիչների հետ։ Այս բոլոր միկրոօրգանիզմները համարւում են պոտենցիալ պաթոգեններ, որոնք կարող են օգտագործուել հակառակորդի կենդանի ուժի վրայ կենսաբանօրէն ազդելու, ինչպէս նաեւ թիրախ երկրի (գիւղատնտեսութեան) տնտեսական համակարգը խաթարելու համար: Մասնաւորապէս, 2017թ.-ին Հայաստանում եղաւ դաբաղ հիւանդութեան բռնկում, որը երկրի այն ժամանակուայ ղեկավարութիւնը փորձում էր ամէն կերպ քօղարկել՝ հերքելով այս հիւանդութեան ակնյայտ կը լինիկական նշանները։ Փաստաթղթերից մէկի համաձայն՝ ամերիկեան «կենսաանվտանգութեան» ծրագրի էմիսարներն ուղղակիօրէն պատուիրում են Հայաստանի պատկան մարմիններին ձեռնարկել բոլոր միջոցները, որպէսզի ժողովուրդը չըմբոստանայ, եւ ծրագիրն իրականացուի ժամանակացոյցին համապատասխան։
Ըստ Գ.Գրիգորեանի՝ մանրէաբանական զէնքի հիմնական «առաւելութիւնը» նրանց համար, ովքեր ձգտում են այն օգտագործել ռազմական նպատակներով, այն է, որ համապատասխան փաստէրն ու դրուագները դժուար ապացուցելի են։ Ինֆեկցիաները լայնօրէն տարածւում են բնութեան մէջ, եւ այս յատկութիւնը ընդունուել է անգլոյ-սաքսոնների կողմից մի քանի դար առաջ Հիւսիսային Ամերիկայի հնդկացիների դէմ ցեղասպանութեան քաղաքականութեան ժամանակ: Եւ այս պրակտիկան այսօր աւելի յարմար է թւում՝ հաշուի առնելով կենսատեխնոլոգիայի զարգացման ներկայիս մակարդակը (ներառեալ «էթնիկ զէնքի» զարգացումը), բազմապատկուած «սպիտակ տէրերի» գաղութատիրական ոգով եւ նրանց ցինիկ ռացիոնալիզմով ու պրագմատիզմով։
Հաշուի առնելով արեւմտեան գործընկերների հետ Հայաստանի իշխանութիւնների սերտ փոխգործակցութիւնը, ինչի մասին կը խօսենք աւելի ուշ, մեղմ ասած ամենեւին էլ զարմանալի չի թւում երկար քաշքշուկներից յետոյ 2021 թ. ստորագրուած կենսաանվտանգութեան մասին հայ-ռուսական յուշագրի կատարման ֆորմալ բնոյթը: Մասնաւորապէս, ճիշտ չէն ռուս մասնագէտների արտատարածքային օբյեկտներ իբր լիարժէք մուտք ունենալու մասին յայտարարութիւնները, ինչի վրայ Գրիգորեանը նոյնպէս ուշադրութիւն է հրաւիրում: «Մանիպուլեատիւ տեղեկութիւններ են գալիս, մասնաւորապէս, ասւում է Սարատովից երկու-երեք միկրոբիոլոգների այցելութեան մասին, եթէ չեմ սխալւում, 2018թ.: Սակայն սա ճանաչողական այց էր, որը կապ չուներ երկակի նշանակութեան օբյեկտների ստուգման հետ, որը ես համարում եմ Հայաստանի առողջապահական համակարգի կենսաբժշկական լաբորատորիաներ»։ Թեեւ ռուս միկրոբիոլոգները եկան լաբորատորիաներ, նրանց թոյլ չտուեցին ներս մտնել՝ սահմանափակուելով իրականացուող փորձերի բնոյթի մասին բանաւոր պատմութեամբ. «Եւ այս (մակերեսային ճանաչողական) այցը Հայաստանի ներկայիս իշխանութիւնների կողմից ներկայացւում է որպէս ռուս մասնագէտ տեսուչների ընդունելութիւն: Փորձում են դա ներկայացնել որպէս ոչինչ չյայտնաբերած ստուգում»։ Մինչդեռ պարզ է, որ բժշկական եւ կենսաբանական օբյեկտների ցանկացած քիչ թէ շատ արժէքաւոր զննում պէտք է տեղի ունենայ բոլորովին այլ ձեւով, եւ գոնէ իւրաքանչիւր նման զննման հաշուետուութիւն պէտք է տրուի, ինչը, իհարկէ, այս դէպքում չի եղել:
Յայտնի է, որ ամերիկեան մասնակցութեամբ ստեղծուած լաբորատորիաները գործում են փոքր հանրապետութեան բոլոր շրջաններում։ Դրանք ընդհանուր առմամբ 12-ն են, այդ թւում՝ 3-ը՝ Երեւանում, եւ «տարօրինակ զուգադիպութեամբ ռազմավարական նշանակութեան օբյեկտներ են գտնուել բնակելի թաղամասէրի մօտ. օրինակ՝ Գիւմրիում ռեֆերէնս-լաբորատորիան գտնւում է հէնց դպրոցի հարեւանութեամբ», – նշում է «Ժողովրդի ձայնը» հասարակական ակումբի փորձագէտ Արման Ղուկասեանը։ Իրավիճակն ուսումնասիրելուց յետոյ ակումբի ներկայացուցիչները եկել են միանշանակ եզրակացութիւնների՝ աշխատանքներ են տարւում լաբորատորիաներում, որոնք խնամքով թաքցուած են հայ հանրութիւնից. դրանք գտնւում են խիտ բնակեցուած վայրերում, ինչպէս նաեւ մանկապարտէզների եւ խաղահրապարակների մօտ։ «Սպիտակ պարոններին» ուղարկուած հարցերն, իհարկէ, մնացին առանց յստակ պատասխանների։ Աւելի վաղ Infoport.am առցանց հրապարակումը, վկայակոչելով ներքին աղբիւրներին, խօսում էր կենսաբանական հետազօտութիւնների ոլորտում Հայաստանի ռեսուրսներին Պենտագոնի մասնագէտների անսահմանափակ հասանելիութեան եւ յատկապէս վտանգաւոր ախտածինների հետ աշխատելու նրանց ծայրահեղ հետաքրքրութեան մասին, որոնք վաղուց ուսումնասիրուել եւ փորձարկուել են որպէս կենսաբանական զէնքեր. Իր հերթին ՀՀ ԱԱԾ պահեստազօրի սպաների միութիւնը կոչ է արել ստուգել հանրապետութիւնում գործող կենսաբանական լաբորատորիաների գործունէութիւնը` տագնապով նշելով Վրաստանում կարմրուկի, Հայաստանում խոզերի աֆրիկեան ժանտախտի եւ սիբիրախտի դէպքերը եւ այլն, որոնք վերջին տարիներին աւելի յաճախակի են դարձել։
2022 թուականի մայիսին Հայաստանում Ռուսաստանի դեսպանութիւնը ուշադրութիւն հրաւիրեց հանրապետութեան տարածքում կենսաբժշկական ցանցի հաստատութիւններում ուկրաինական ԽՍՀ տարածքում նախկինում ռազմական կենսաբանական հետազօտութիւններով զբաղուող կազմակերպութիւնների մասնագէտների ակտիւ մասնակցութեանը։ Դիւանագիտական առաքելութեան յայտարարութեան մէջ նշւում է հանրապետութիւնում ուկրաինացի, ամերիկացի եւ արեւմտեան կենսաբանների «այդ գործունէութեան մանրակրկիտ վերլուծութեան» անհրաժեշտութիւնը։ Եւ կարճ ժամանակ անց՝ 2022 թուականի յուլիսի 27-29-ը, Հայաստան այցելեցին Պենտագոնի սպառնալիքների նուազեցման գործակալութեան «պաշտօնական» ռազմական վիրուսաբանները, որոնցից յետոյ ամերիկեան Bei Resources ռազմական ընկերութիւնը Հայաստան տեղափոխեց Կոնգոյ-ղրիմեան հեմոռագիկ տենդի յատկապէս վտանգաւոր յարուցիչներ եւ գրամ-բացասական բակտէրիաները, որոնք յանգեցնում են վերոյիշեալ տուլարեմիայի բռնկմանը:
Եւ հիմա, կարծես թէ, Պենտագոնի ռազմակենսաբանական գործունէութիւնը Հայաստանում թափ է հաւաքում տեղական իշխանութիւնների լիակատար համաձայնութեամբ, որոնք միտումնաւոր ընտրեցին Մոսկուայի հետ երկխօսութեան վստահութեան մնացած տարրերի վերջնական խարխլման ուղղութիւնը։ Մասնաւորապէս, ԱՄՆ պաշտպանութեան նախարարութեան պաշտպանական սպառնալիքների նուազեցման գործակալութիւնը (DTRA), որն անմիջականօրէն վերահսկում է հէնց այդ կենսաբանական լաբորատորիաները, խթանում է Հայաստանում ինչ-որ «Մանրէաբանական ռեսուրսների տարածաշրջանային կենտրոնի» կառուցման նախագիծը։
2023 թուականի յունուարին, այսպէս կոչուած, Կենսաբանական սպառնալիքների նուազեցման ծրագրի շրջանակներում տեղի ունեցաւ Հայաստան-ԱՄՆ աշխատանքային խմբի հերթական հանդիպումը։ DTRA-ի երեւանեան գրասենեակի ղեկավար, մայոր Քրիստէն Սմիթն ասաց, որ հայ-ամերիկեան համագործակցութեան ներկայ մակարդակը թոյլ է տալիս իրականացնել Առողջապահութեան եւ Արտակարգ իրավիճակների նախարարութեան պլանային ինտեգրացիայ ԱՄՆ-ի եւ ԵՄ-ի նմանատիպ կառոյցների հետ:
«Մանրէաբանական ռեսուրսների տարածաշրջանային կենտրոնի» ստեղծումը կարեւոր քայլ կը լինի դրա իրականացման ուղղութեամբ։ Այս կառոյցի հիմնական խնդիրներն են Եւրոպայում եւ Կովկասի տարածաշրջանում մանրէաբանական հաւաքածուների տեղեկատուական ցանցի ստեղծումը, հետազօտութիւնների անցկացումը, յատկապէս վտանգաւոր վիրուսների շտամների յայտնաբերումը եւ պահեստաւորումը:
«Մանրէաբանական ռեսուրսների տարածաշրջանային կենտրոնի» կառուցումը նախատեսւում է իրականացնել այս տարուայ ամռանը ՀՀ ԳԱԱ «Հայկենսատեխնոլոգիայ» գիտաարտադրական կենտրոնի (ստեղծուել է 2010թ.-ին պետական ոչ առեւտրային կազմակերպութեան տեսքով) բազայի վրայ: Ծրագրի իրականացման համար որպէս Պենտագոնի կապալառուներ կը հանդիսանան Black & Veatch եւ CH2M ընկերութիւնները, ինչպէս նաեւ Քիմիական, կենսաբանական, ռադիօակտիւ, միջուկային ռիսկերի նուազեցման առաջնային եւրոպական կենտրոնը եւ Համբուրգի տեխնիկական համալսարանի (Գերմանիայ) կենսաբանական լուծումների կենտրոնը:
Յայտնի է, որ աշխատանքային խմբի նիստին մասնակցած ՀՀ առողջապահութեան նախարար Անահիտ Աւանեսեանը եւ «Միկրոբիոլոգիայի եւ մանրէների կուտակման կենտրոնի» ղեկավարը դրական են արձագանքել նախաձեռնութեանը եւ վստահեցրել ամերիկացի հիւրերին, որ իրենք կաջակցէն կենտրոնի կառուցման նախագծին, երբ այն դիտարկուի Հայաստանի կառավարութեան կողմից: Պետք է ենթադրել, որ Նիկոլ Փաշինեանն ու Արմէն Գրիգորեանը (ԱԽ քարտուղար) չէն առարկի…
Կարելի է ենթադրել, որ Հայաստանում Պենտագոնի ռազմակենսաբանական ծրագիրը թեւակոխում է նոր փուլ՝ ենթադրելով աւելի սերտ տարածաշրջանային ինտեգրացիայ։ Տարածաշրջանում տիրող ռազմաքաղաքական տուրբուլենտութեան, բազմաթիւ սահմանների փաստացի թափանցելիութեան, շարունակուող ռազմական հակամարտութիւնների համատեքստում, ինչպէս բաց, այնպէս էլ թաքնուած ձեւով, սա առանձնակի մտահոգիչ է։
